Tips bij rouwverwerking

- 'Als ik iets kan doen, hoor ik het graag' zeggen.

- Niets van je laten horen.

- Het onderwerp negeren.

- Invullen voor de ander wat hij of zij nodig heeft,

- Adviezen en oplossingen geven over hoe iemand moet rouwen.

- Zeggen dat het vanzelf minder wordt of op een andere manier het verdriet relativeren.

- De stilte doden met allerlei vergelijkbare verhalen of bespiegelingen.

- Vergelijken met ander verdriet.

- Uitgebreid over je eigen verdriet gaan vertellen.

Vraag jezelf af wat de overleden dierbare zou willen dat je doet. Hoe zou hij/zij willen dat je jouw leven verder leeft en richt je daarop.

Het is voor sommige mensen prettig om een plekje te hebben waar je nog even naar terug kan gaan om verbinding te voelen met degene(n) die zijn overleden. Als er bijvoorbeeld geen graf is (vanwege crematie) of het is erg ver weg of niet prettig om naar toe te gaan dan kan je ook zelf een gedenkplekje maken waar je even stil kan zijn en ruimte krijgt voor herdenking en verbinding maken door bijvoorbeeld even een gesprekje bij te doen.

Dit plekje kan een plekje in de tuin zijn, in een parkje bij jou in de buurt waar je samen met je dierbare vaak kwam of gewoon bij jou thuis in een kamertje of plaatsje in je huiskamer waar je even kan gaan zitten. Je kan het plekje inrichten (als het bij jouw thuis of in de tuin is) met foto's, voorwerpjes zoals kaarsjes, plantjes, beeldjes of een gedenksteen met een spreuk. Je mag het helemaal zelf inrichten zoals jij het passend vindt.

Als je plekje af is dan kan je hier elke keer even bij stil staan of herinneringen ophalen. Vind je het prettig om toch nog even iets te zeggen tegen je overleden vader, moeder, partner, broer, zus, kind of vriend(in) dan zeg het hier gerust. Brand een kaarsje of schrijf hier in een schriftje wat je er hebt liggen wat je nog kwijt wil. Geef je verdriet hier de ruimte of haal mooie herinneringen op. Maak een gevoelsverbinding en zend je boodschap uit.

Hoe help je iemand in de rouw?

- Een kaartje of bloemen sturen.

- Vragen waar de rouwende behoefte aan heeft.

- Concrete hulp bieden, zoals het koken van eten of een boekje waarvan je denkt dat de persoon er iets aan heeft.

- Zo nu en dan vragen hoe het ermee gaat, zonder te dwingend over te komen.

- Luisteren.

- Een knuffel of een korte aanraking.

- Ingrijpen als iemand zichzelf of anderen beschadigt, of haar kinderen verwaarloost.

- Soms concluderen dat jouw hulp even niet nodig is.

- Begrip tonen voor alle emoties, ook boosheid, angst en schuldgevoel.

Schrik niet! Rouw hoort bij verlies. Wanneer iemand overleden is die belangrijk voor je is (of wanneer je op een andere manier een verlies hebt geleden), hoort hier rouw bij.

Het is een periode waarin gevoelens van verdriet, somberheid, wanhoop en uitzichtloosheid naar voren kunnen komen. Dit is niet prettig, maar het hoort er wel bij. Het helpt om dit te weten om het ook de ruimte te kunnen geven en er niet tegen te vechten of het te negeren.

Neem de tijd er maar voor. Pas als je het gevoel hebt dat je het alleen niet meer kunt dragen of wanneer je het gevoel hebt er niet meer uit te komen, is het nodig om hulp te zoeken.

Rouwen is een miskend proces geworden in onze samenleving: vroeger waren er rouwrituelen om verdriet zichtbaar te maken. Ze hielpen mensen om stil te staan, maar ook dat verdriet een tijd duurt, dat is iets wat men nu niet meer beseft.

Deze rituelen hadden ook een sociale functie. Onwetendheid over het rouwproces maakt dat mensen zelf niet weten wat hun overkomt in zo’n proces, maar ook voor omstanders dat ze niet weten hoe ermee om te gaan.

We bereiden ons wel goed voor op een reis, maar vaak niet op een verliesproces.

De dood is echter onvermijdelijk, we krijgen er allemaal mee te maken. Maar denk ook eens aan verlies van een baan, kinderwens, verwachtingen die niet uitkomen; we vragen ons dan vaak af, is het normaal dat ik zo lang verdrietig ben? Mij niet kan concentreren? Of zal ik ooit nog kunnen genieten?

Kennis over rouwen geeft zicht op de achterliggende processen en daardoor begrijp je je eigen rouwproces beter. Dit maakt het makkelijker om te accepteren waar je doorheen gaat als je in een rouwproces zit.

Dé manier om te rouwen, bestaat niet. Rouwen is een persoonlijk proces. Er staat ook geen tijdsbestek voor.

Misschien zou je het liefste in je bed willen blijven liggen. Of misschien wil je juist vluchten in je werk of bezigheden om het verlies niet onder ogen te hoeven zien.

Probeer een balans te vinden tussen enerzijds toch een beetje te blijven doen in de buitenwereld, en anderzijds door ook tijd te nemen om stil te staan bij je gemis, je verdriet te uiten en te rouwen.

Besef dat 'rouwen en bouwen' hand in hand kunnen gaan. Sta stil bij je verdriet, geef het ruimte en aandacht en ga tegelijkertijd ook dóór met leven, goed voor jezelf zorgen, (nieuwe) plannen maken, (steun zoeken bij) sociale contacten etc.

Voor rouwverwerking bestaat geen tijd. Vaak, als de zeswekendienst achter de rug is, lijkt het tijd voor een " normaal" leven. Kan het zo maar zijn dat je het verdriet opbergt, het hoort niet om nu nog verdrietig te zijn.

Niemand vraagt meer of informeert meer. Terwijl ondertussen de pijn in alle hevigheid juist dan gevoeld kan worden.

Laat je steunen, vraag om die arm of juist om de stilte. Leg jezelf geen limiet op, besef dat de mens die je verloren bent nu op een andere manier voor altijd bij je is.

Rouwreacties kunnen toenemen na een bepaalde tijd. Dat komt bij veel mensen voor.

Vaak ben je in de periode direct na het overlijden vooral bezig met overleven en dringt het gemis pas echt door als het leven weer verdergaat. Het is goed om de tijd te nemen om het verlies te verwerken. Praten over je verlies met mensen om je heen of met lotgenoten kan helpen.

Blijf bewegen en ga de natuur in.

Veel mensen die rouwen om een dierbare hebben de neiging om "stil te vallen", op de bank te blijven zitten en binnen te blijven.

En aan de ene kant is het ook belangrijk om tijd te nemen voor je gevoelens van leegte en verdriet. Maar daarnaast is het óók belangrijk om letterlijk in beweging te komen en naar buiten te gaan. Natuur werkt op de meeste mensen troostend en heilzaam.

Dus: dwing jezelf om toch, ondanks dat je geen zin hebt, geen energie, de zin er ook niet van ziet tóch in beweging te komen en naar buiten te gaan. Neem je voor om elke dag minstens een half uurtje te wandelen.

Rouwen is de laatste daad van liefde die we kunnen geven wanneer we een dierbare hebben verloren. Als relatietherapeut geef ik graag een aantal tips voor als jouw partner/ouder/kind/broer/zus een dierbare heeft verloren.

• Ben in de buurt van degene die rouwt
• Laat hem of haar weten dat je er voor diegene bent
• Wees samen stil
• Zeg nooit dat degene lang rouwt en dat het tijd is om eroverheen te komen
• Ben bereid om te luisteren zonder advies te geven
• Herinner de persoon die rouwt eraan dat je aan hem/haar denkt
• Accepteer de persoon die rouwt. Hij of zij heeft misschien weinig zin in leuke dingen ondernemen/feestjes vieren en op vakantie te gaan
• En vooral; heb geduld. Rouwen kent geen tijd.

Soms kan rouw er zo voor zorgen dat je 'smorgens je bed moeilijk uit komt...soms kan het gemis van de ander ervoor zorgen dat je zo dicht bij de ander wil blijven dat je het liefst niets meer doet, stil bent en verdrietig.

Het helpt als je een foto neerzet en jezelf leert om dankbaar te zijn voor het leven dat jij gekregen hebt, voor de dingen die je samen gedaan en ervaren hebt, een moment van dankbaarheid inlassen in het leren aannemen en dragen van je verdriet maakt het iets lichter.....

We hebben geleerd om o.a. te spelen, te eten, lopen, sporten en ons sociaal te gedragen. Maar wat we niet leren is om te rouwen.

De wereld gaat door, maar de jouwe staat stil. Je voelt je geamputeerd, schuldig, in de war of zwak.
Er geen natuurlijker proces dan rouw. Leer rouwen, leer mens zijn.

Schrijf een brief naar degene die je zo mist, waarin je jouw gevoelens verwoord, hetgeen je graag wilt delen of had willen delen. Neem er de tijd voor om dit zorgvuldig te doen.

Maak je niet ongerust als je ineens erg vergeetachtig bent, je moeilijk kunt concentreren en je erg moe voelt. Het zijn alle drie verschijnselen die onontkoombaar zijn. Bij verdriet en rouw om de dood van iemand die je lief is, zijn deze drie er altijd.

Vaak maar niet altijd hoort slecht slapen er ook nog bij. Als je hele nachten geen oog dicht doet, ga dan naar je huisarts en vraag voor twee weken een oxazepam-recept. Beslist niet langer! De werkzaamheid van het middel wordt bij langer gebruik steeds minder en je lichaam raakt er makkelijk aan verslaafd.

Begin er helemaal niet aan als je toch nog wel enkele uren slaap krijgt, ook al maak je te korte nachten. Zonder slaapmiddel is de kwaliteit van je slaapuren altijd beter.

Rouw omvat de ervaring van verlies, van loslaten, verandering van een levensvorm zoals deze vertrouwd was, jezelf op een andere manier hervinden.

Het kan gaan om het verliezen van een geliefde naaste aan de dood. Maar ook het verlies van een vertrouwde levensfase, de overgang, kinderen die het huis verlaten of verlies van vriendschap, gezondheid of werk.

Het brengt vaak de ervaring van angst, schrik, paniek, leegte, eenzaamheid en gemis omhoog. Durf je dit toe te staan?

Soms helpt het om een persoonlijk plekje te maken, te schrijven, te praten, te wandelen met dat wat je hart op dat moment beroerd. Als dat heel precies, telkens weer de ruimte mag krijgen. Heb je zorg voor de wond die het verlies in jou geslagen heeft.

Als moed en vertrouwen onbereikbaar blijken, wat is dan nodig? Je terugtrekken, het verlies zijn beloop laten, boosheid voorbij laten komen, vakantie nemen van de zwaarte door iets te ondernemen wat je leuk vind?

Door heel precies te luisteren naar jezelf, naar wat jij nodig hebt, hervind je langzamerhand steeds meer en weer jezelf. Op een andere manier, nabij en intiem bij dat wat er is. Het vertrouwen in jezelf zal toenemen. Want er is iets in jou waar jij op vertrouwen kan wat los staat van het verlies.

“Door het donker kan men leren, het licht weer te waarderen”.

De zoon die tot zijn 29e thuis heeft gewoond heeft nooit durven rouwen om het verlies van, eerst zeer plots vader en 10 jaar later, eveneens zeer plots, moeder. Nu is hij zelf vader en nooit meer naar de begraafplaats geweest. Bang voor de confrontatie.

Inmiddels zijn er relatieproblemen ontstaan en is de afstand tussen hem en moeder en kind enorm. De trouw aan moeder is zo groot dat zoon haar patroon van " nergens over praten" heeft overgenomen en weinig tot niets met zijn vrouw deelt. Hij is een binnenvetter zegt zij en voelt zich buitengesloten en alleen met haar zoon.

De oplossing bleek te liggen in het samen aangaan van een bezoek aan de begraafplaats. Daar kon samen gerouwd worden en vond zijn verdriet een weg naar buiten. Langzaamaan kan er nu gebouwd worden aan herstel van de relatie.

Geef rouw de ruimte.

Rouw verloopt in principe volgens een persoonlijk en natuurlijk proces. Rouw lijkt een proces dat, indien het onverstoord verloopt, tot een stabiel herstel leidt.

Daarbij kun je je afvragen hoe je dit herstel zoveel mogelijk de ruimte kan geven en het natuurlijk herstel kan bevorderen. Hoe meer dit proces belemmerd of tegengewerkt wordt hoe langer en vaak ook pijnlijker het proces wordt. Denk aan uitgestelde rouw of verdringing dat later haast onvermijdelijk leidt tot fikse klachten.

Zaken die je in ogenschouw kan nemen:

1) De stabiliteit in overige leefdomeinen, zoals werken, wonen, huishouden.
Door rouw en verlies vindt er vaak ook verstoring plaats op andere domeinen dan het sociale domein.

Door stabiliteit te ervaren op de overige domeinen kan er meer aandacht uitgaan naar het rouwproces. Daarnaast voelen mensen zich in algemene zin vaak 'sterker' en veerkrachtiger en kunnen ze meer aan op het moment dat de leefdomeinen in zekere stabiliteit zijn.

2) Bij het verlies van een dierbaar persoon ontstaat stress. Stress door de praktische zaken van alles dat er geregeld moet worden en er verandert. Maar ook stress door de intense gevoelens die bij rouw komen kijken.

Wij kunnen als mens maar zoveel stress tegelijk aan. Als de stress teveel oploopt schakelen we over op de 'overlevingsmodus', zoals vechten, vluchten, bevriezen of aanpassen. Op dat moment wordt rouw belemmerd omdat het natuurlijk herstel (tbv het overleven) wordt 'gepauzeerd'.

Pas als de stress weer daalt is rouw mogelijk. Om na te gaan of je teveel stress ervaart kun je onder andere onderzoeken hoeveel keuzemogelijkheden en -vrijheid je ervaart in je gedrag/handelen.

3) Neem jezelf serieus. Ga ervan uit dat alle gedachten, gevoelens en gedragingen in essentie willen bijdragen aan het rouwproces, ook al zie of voel je dat niet direct zo. Door ze allen serieus te nemen en aandacht te geven kun je ze inzetten in het proces of tenminste uiten zodat je ze kunt loslaten.

Het verlies van een dierbare vormt ons enorm. Het gaat niet over, rouw kent geen afgebakende tijd en is zeker niet te sturen.

Acceptatie en leren hoe anders ons leven is zonder onze geliefde heeft tijd nodig.
Het gemis wordt een deel van wie we zijn, een deel van onze identiteit. Dat mogen we omarmen en eigenaarschap in nemen. Rouw kent geen tijd.

Mij heeft EMDR goed geholpen. Ik had last van beelden van het ziekenhuis waarin mijn moeder lag toen ze terminaal was. Die hele periode voelt voor mij nu rustiger en ik ben een stuk minder emotioneel.

Karin Kuiper heeft haar man (en schrijver) Karel Glastra van Loon verloren.
Zij heeft een boek geschreven over haar 1001 dagen van rouw.

Het heet: Je mag mij altijd bellen

Een heel mooi boekje, waarin zij vertelt over haar verdriet en ook over de verschillende reacties van mensen op haar verdriet. Wat haar hielp en niet hielp.

Een aanrader!

Een speciaal opschrijfboek of schrift om zo vaak als je wilt je gevoelens en gedachten in te schrijven, is van grote waarde.

Al schrijvend breng je helemaal op jouw manier naar buiten wat er vanbinnen in je omgaat. Op de pc kan dat in principe ook, maar dan ervaar je het minder als een tastbaar document.

Voor veel mensen lucht het op als ze hun verhaal opschrijven en delen. Je kunt jouw verhaal delen op het rouwverwerking-lotgenotenforum op deze website.

Het is belangrijk om uw gevoelens serieus te nemen. U hoeft zich niet te schamen voor uw gedachten of gevoel.
Geef uzelf ook genoeg tijd. De een heeft meer tijd nodig dan de ander. Herinneringen kunnen u helpen bij de verwerking van uw verlies, zoals foto's of door herinneringen op te schrijven.

Blijf goed voor uzelf zorgen:

• Ga op normale tijden naar bed.
• Sta op tijd op en kleed u aan.
• Eet drie keer per dag op vaste tijden.
• Drink liever geen alcohol en gebruik geen drugs. 
• Blijf als het kan gewoon werken. 
• Zorg voor ontspanning door dingen te doen die u prettig vindt. 

Voor veel mensen helpt het om te praten met iemand die ze vertrouwen, over wat u denkt en voelt. Ook als u er eigenlijk geen zin in heeft. Of als u het gevoel heeft dat anderen dat helemaal niet willen. Vaak geeft het toch een prettig gevoel en voelt u zich minder alleen. De warmte van goede vrienden en familie kan u het beste helpen bij de verwerking.

Rouw is de achterkant van de liefde. Je rouwt omdat je iemand lief hebt gehad. Door het gemis vast te pakken dat vaak heel rauw is, kan er ruimte ontstaan voor iets nieuws.

Soms lukt dit je niet alleen en dan is het goed daarvoor hulp te vragen. Soms raakt verlies ook aan oud verlies dat nog geen plek heeft gekregen. Dan voelt het als heel veel. Als therapeut werk ik graag met wandelingen in de natuur. Dit kan heel troostend zijn en ruimte geven.

Rouwen is hard werken

Erken je gevoelens probeer ze niet weg te stoppen.

Vingerafdruk van verdriet van Manu Keirse.

Een waardevol boekje met woorden van bemoediging voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd.

Vermoeidheid bij rouw

Wanneer je te maken krijgt met verlies van een dierbare, dan kan het zijn dat je je heel moe voelt. Misschien slaap je s nachts best aardig en heb je het overdag niet eens extreem druk. Toch voel jij je moe.

Wanneer je moe bent dan kosten de gewone dingen meer energie en lijkt het verdriet ook nog een zwaarder te wegen. Het advies dat je vaak krijgt is rust maar lekker uit. Dat is inderdaad een logisch advies.

Vaak vergeten mensen alleen dat de vermoeidheid door rouw een geestelijke vermoeidheid is. De lichamelijke rust helpt dan juist minder.

Bij vermoeidheid door rouw is het juist de belangrijk om je hoofd leeg te maken en te zorgen voor ontspanning als je rust neemt. Praat met iemand over je gevoelens of schrijf ze van je af. Doe iets wat bij jou past zodat je geest lichter wordt.

In het verleden overheerste bij veel therapeuten de gedachte dat je door rouw heen moest om iets af te kunnen sluiten. Afsluiten kan ook betekenen dat je iets of iemand los moet laten die je niet wil loslaten.

Rouwen kan ook betekenen dat je altijd een beetje blijft rouwen om hetgeen je verloren hebt, je dit niet perse af hoeft te sluiten.

Voel vooral zelf aan wat bij jou past. Wat voor iemand anders van toepassing is hoeft niet perse voor jou te gelden.

Na een verlies heb je een keuze: je kunt je arm voelen door alles wat je nu moet missen of je kan je rijk voelen door alles wat je hebt gekregen.

Helen betekent steeds vaker kiezen voor de laatste mogelijkheid.
Dat gaat met vallen en opstaan. Waarin heeft jouw dierbare jouw leven verrijkt?

Hoe help je iemand in je omgeving die rouwt?

Vaak weten mensen niet goed hoe ze rouwende mensen in hun omgeving kunnen steunen. Dat zorgt er nog wel eens voor dat er onbedoeld kwetsende opmerkingen worden gemaakt of dat de rouwende zich in de steek gelaten voelt doordat vrienden ineens minder van zich laten horen.

Terwijl het meest belangrijke eruit bestaat in het alleen maar aanwezig zijn voor de ander. Geef aan dat hij/zij bij jou mag huilen, schreeuwen, schelden of gewoon stil wil zijn. Of vertel welke herinnering jij hebt aan degene of datgene waarover men rouwt. En weet je niet goed wat je moet zeggen, zeg dat dan.

Een luisterend oor en een warme blik kan ook enorm troostend zijn. Of biedt aan dat je desnoods behulpzaam wilt zijn met het regelen van praktische zaken, zoals het regelen van afspraken of het eten koken.

Vraag hulp aan je omgeving en accepteer hulp als die je wordt aangeboden.

Sluit je niet af. Het is nu echt niet de juiste tijd om te laten zien hoe sterk en onafhankelijk je kunt zijn.

Zorg goed voor jezelf. Doe die dingen die voor jou goed voelen. Forceer jezelf niet, ook al denk je mogelijk dat anderen dat van je verwachten.

Voel je in gezelschap niet verplicht je vrolijker voor te doen dan je bent. En sta jezelf ook toe eerder weg te gaan als het allemaal teveel voor je is.

In de eerste periode is het besef en het verdriet er misschien nog niet. Blijf niet maandenlang ‘gewoon doorgaan’. Na de eerste roes met alle regelzaken, komt de tijd van stil staan bij je gevoelens. Dat kan door erover te praten met bekenden.

Het kan ook door te luisteren naar jezelf en ervaren wat het voor je betekent.

Het verlies is er en de ander is er niet meer, dat is blijvend. Je hoeft de pijn niet te koesteren, opdat de ander blijft bestaan in je herinnering. Wat wel kan, is pijn en verlies verwerken. Als je je hart weet te openen, dan is de ander daar. Deze band kan je met liefde blijven koesteren.

Iedereen rouwt op zijn eigen wijze

Vaak denken wij dat omgaan met rouw en verlies altijd op een zelfde wijze hoort te gebeuren. Je moet er vooral veel over praten en je uiten.

Niet iedereen zit zo in elkaar. Er zijn mensen die moeilijk praten en hun geslotenheid betekent niet perse dat ze wegstoppen.

Je hebt twee verschillende manieren: de intuïtieve wijze, deze vorm is maatschappelijk het best herkend en aanvaard.Hierbij zoekt de rouwend steun en praat over zijn gevoelens.

En de instrumentele steun: Hierbij wordt verdriet eerder "veruitwendigt" in actie dan in huilen en hulp zoeken. De strategie is activiteit en het kanaliseren van je energie.

Een prachtig hulpboek is "helpen bij verlies en verdriet" van Manu Keirse.

Sterkte, Wendela

Het overlijden van je kind is als ouder een van de meest ingrijpende gebeurtenissen die er in je leven kunnen voorkomen. Het is zo heftig, dat ook de omgeving vaak niet weet hoe ermee om te gaan. Dit kan het verdriet nog vergroten.

Op wereldlichtjesdag, elke tweede zondag in december, steken mensen kaarsjes aan ter nagedachtenis aan overleden kinderen. Op die manier proberen we als omgeving troost te bieden en aandacht te hebben voor het grote verlies.

Er is geen goed of fout in de rouw. Jij rouwt zoals jij rouwt.

Wel is het belangrijk te onderzoeken of jouw manier van rouwen je helpt of niet helpt. Je kan stil staan bij hoe je reageert op het verlies, hoe je omgaat met je gevoelens en gedachten, hoe je zorgt voor jezelf en of je je door je omgeving gesteund voelt of niet. En wat je daarin kunt en wilt veranderen.

Verlies overkomt je, rouwverwerken doe je.

Ook al is het vaak goed bedoeld, over het algemeen komen rouwenden tegen dat hun omgeving niks van hun verdriet begrijpt. Vaak vindt die omgeving dat je na een paar maanden er maar "overheen" moet zijn, en weer "je eigen leven" moet gaan leiden. Ze snappen er niks van dat rouw heel "rauw" kan zijn, en soms zelfs wel jaren kan duren.

Mensen die óók een dierbare hebben verloren begrijpen je vaak al na één zin, weten beter wat je voelt en meemaakt, en dat een opmerking als "je moet gewoon doorgaan met je leven" heel pijnlijk kan zijn.
Kijk of er in je woonplaats een rouwgroep is.

Niet alleen delen helpt bij rouw, ook het schrijven kan ondersteunend werken tijdens je rouwproces. Bovendien lucht het op.

Als je geconfronteerd wordt met rouw ga je anders tegen het leven aankijken. Tijd, aandacht, en vooral het vermogen om even stil te staan bij een mooie ervaring en dit echt te ervaren, zijn de belangrijkste voorwaarden om te kunnen genieten van kleine, simpele dingen.

Bij rouw kunnen herinneringen aan je geliefde persoon helpen. Hou bestaande rituelen in stand of creëer nieuwe. Bijvoorbeeld door samen met andere je geliefde op zijn verjaardag te herdenken of een andere speciale dag iets te doen waar jullie samen van hielden.

Daarnaast kan je een foto in huis te plaatsen of een kaars ter nagedachtenis aan te steken. Dit kleine ritueel kan je samen of alleen doen en helpt je bewust even stil te staan bij je geliefde.

Rouwen is langzaam beseffen dat door een betekenisvol verlies je leven ingrijpend is veranderd. Rouwen is de bewustwording dat een bepaalde verandering onomkeerbaar hoort bij jouw leven en bij jouw levensgeschiedenis. ( Uit: Leren leven met verliezen,Marieke de Bruijn)

Laat je niet opjagen door je omgeving die mogelijk tegen je zegt dat het nu wel tijd wordt dat je de draad weer gaat oppakken. Dat het niet gezond is zo lang te treuren. Of dat je wel weer aan het werk moet omdat dat beter voor je is.

Blijf op jezelf afstemmen, rouw kent haar eigen tempo, heeft een eigen ritme. Rouw wandelt de rest van je leven met je mee. Het verlies staat op jouw tijdlijn en jij bepaalt hoe je dit wil dragen.

In mijn omgeving ben ik omringt door mensen die kaarsjes branden. Sommigen met een katholieke achtergrond, anderen met een boeddhistische achtergrond.

Beiden hebben een eigen soort altaartje hiervoor. Ik heb dat jaren lang gade geslagen. En aangenomen als iets wat mensen doen.

Sinds ik een aantal moeilijke verliezen te verdragen heb gehad, begrijp ik het ritueel zelf beter. In zware tijden, wanneer niets lijkt te helpen, wanneer niets er toe lijkt te doen, geeft het mij iets te doen.

Het geeft hoop in tijden dat er geen hoop is. En het is een manier om anderen te steunen geworden. Ik heb gemerkt dat voor mij een kaarsje aansteken werkt.

Elke mens heeft zijn eigen manier in het omgaan met een verlies ervaring. De een trekt zich stilletjes in terug in zichzelf, de ander heeft het nodig om er voortdurend over te praten.

Weer een ander probeert vooral door te gaan en niet bij de pakken neer te gaan zitten. Het kan zijn dat je een muurtje optrekt om te voorkomen nog ooit zoveel pijn te ervaren.

Overlevingsstrategieën hebben als doel ons te helpen, immers je wordt zo beschermd voor nog meer pijn. Soms kunnen deze strategieën ons ook gaan belemmeringen.

Bewust zijn van je eigen manier kan al een belangrijke stap zijn naar het vinden van een evenwichtige manier om te leren omgaan met pijn en verdriet. Soms kan het passend zijn om te verstillen op een ander moment is kan het meer ondersteunend zijn om te praten om zo troost en steun te vinden bij een ander.

Weet dat je je tranen niet altijd hoeft te bedwingen al te met anderen bent. Veel mensen hebben de neiging zich groot te houden voor hun omgeving.

Toch is er niks mis mee als je af en toe huilt in gezelschap. De mensen om je heen zullen het opvatten als een blijk van vertrouwen. Gevoelens delen geeft werkelijke intimiteit en op daar heeft iedereen behoefte aan.

Vind je eigen manier om iets te doen uit naam van degene die je verloren hebt. Zet in liefdevolle herinnering voort waar deze voor stond. Je zult merken dat alleen al het nadenken over een concrete invulling hiervan je goed doet.

Denk bijvoorbeeld aan een donatie voor een passend doel. Of probeer nu zelf die dingen over te nemen waarmee degene die je verloren hebt iets wist te betekenen. En met het planten van een of meer bomen breng je daadwerkelijke groei. Ook als het om jonge kinderen gaat, is er altijd iets in hun naam te bedenken en te doen.

Een week in bed liggen of de deur niet uitkomen. Dat is heel normaal in de eerste periode van rouw. Gun jezelf die tijd ook. Dwing jezelf na een tijdje om weer iets te gaan doen. Eerst met tegenzin ongetwijfeld. Maar op den duur zal dat veranderen.

Je moet niks. Niet van jezelf. En niet van anderen. Doe vooral wat je hart je ingeeft en waar je je goed bij voelt.

Heb je last van verlies- en rouwverwerking en kom je er zelf niet meer uit? Een therapeut of psycholoog kan je dan verder helpen.

Net als vreugde hoort ook verlies bij het leven. Het toont ons hoe kwetsbaar we zijn. Om na een verlies verder te kunnen leven, is het noodzakelijk om jezelf te hervinden en het geleden verlies een plek te geven in je leven.

Een moeizaam proces, waarbij anderen je terzijde kunnen staan, maar ook niet meer dan dat. (Uit: Leren leven met verliezen, Marieke de Bruijn)

De relatie is er nog steeds. Relaties overstijgen ruimte en tijd. En relaties staan zelden alleen. Spreek dus met je relaties over degene die je mist. Ongeacht de tijd die verstreken is.

• Erken je gevoelens. Verdriet en boosheid verdwijnt niet zomaar. Je kunt dit wel beïnvloeden door je gedachtes om te buigen.
• Praat ook met de mensen in je omgeving over hoe je je voelt, schaam je niet en denk niet dat je hun tot last bent.
• Zorg voor structuur door op tijd naar bed te gaan, weer op tijd op te staan en ook de maaltijden te nemen op vaste tijdstippen. Dit helpt je door dag heen en geeft structuur.
• Zorg dat je gezond moe wordt door elke dag een stukje te wandelen, fietsen of ga zwemmen. Je zult merken dat je na zo'n inspanning je beter voelt.

Bij een (jong) kind dat één van zijn ouders heeft verloren kan het heel helend zijn om een afscheidsbrief te laten schrijven.

De vraag wordt dan, wat zou jouw vader of moeder hebben geschreven als die een afscheidsbriefje voor jou zouden hebben achter laten?

Deze brief dan inlijsten en op een zelf gemaakt altaartje met foto van de ouder plaatsen.

Er zijn geneesmiddelen die helpen bij rouw:
Tijd, moed, liefde, zachtheid, tederheid, schoonheid, creativiteit, voelen, geruststelling, troost, humor, expressie, zijn er een paar.

Welke ga jij gebruiken en hoe?

Wees als een dier. Lik je wonden. Onderzoek op welke manier jij dat het beste kan doen. Slapen, huilen, in de natuur zijn, gezelschap opzoeken, creatief bezig zijn, schreeuwen. Volg je eigen weg.

Wat is jouw weg?

Als we pijn ervaren, hebben we soms de neiging om ervan weg te gaan. Niet teveel aan denken, je adem inhouden, je spieren spannen, je met je hele verstand verzetten. Nee, ik wil dit niet!

Zo maak je de pijn erger. Ga met al je aandacht naar de pijn. Voelen is helen.

Rouwen doe je niet alleen als er dierbare is overleden. Rouwen gebeurt ook bij minder heftige gebeurtenissen maar die wel degelijk impact op iemands leven kunnen hebben. Die een soort van overgang naar een andere fase inhouden.

Zoals bijvoorbeeld bij een verhuizing. Het kan dan voorkomen dat je je een tijdje wat droevig voelt en terug verlangt naar die plek. Dit kan zelfs het wennen aan de nieuwe plek in de weg staan!

Het is daarom belangrijk om ook bij zoiets als een verhuizing bewust en met volle aandacht afscheid te nemen van de buurt, de mensen maar óók van het huis. Loop nog eens door alle vertrekken en haal herinneringen op die belangrijk voor je zijn geworden. En bedank het voor de fijne tijd die je er hebt doorgebracht.

Zo vertel je je brein als het ware dat er een einde is gekomen aan deze periode en dat het mag openstaan voor iets nieuws.

Houd tradities in ere, desnoods in een aangepaste vorm. Ook al word je daarmee extra herinnerd aan de tijd dat iedereen nog samen was.

Als je nu juist niet meer die dingen doet die je met familie of vrienden gewend was te doen, maakt dat het gemis alleen maar groter.

Vaak is het moeilijk om met belangstellende vragen om te gaan als je in openbare gelegenheden zoals de supermarkt bekenden tegenkomt. Dat is geen plek voor een goed gesprek en je bent mogelijk ook bang je tranen niet in te kunnen houden.

Bedenk van tevoren een standaardantwoord waarmee het gesprek beperkt blijft. Iets als “Dank je voor je belangstelling. Het is natuurlijk nog moeilijk, maar ik wil er hier liever niet over praten.” Iedereen heeft daar begrip voor.

Volg dat wat je lichaam en je hart van je vraagt.

Een gedenkplekje maken? Een arm om je schouder? Je terug trekken? Schrijven, wandelen, huilen, ontspanning opzoeken?

Rouw verwerking is iets persoonlijks, er is geen goed of fout. Vertrouw en luister naar de impulsen die zich aandienen, die elk moment weer anders kunnen zijn. In tijden van verlies en rouw zijn deze impulsen nu eenmaal wisselvallig, intens en veranderlijk.

Mag je hulp vragen, steun ontvangen als je merkt dat de impulsen verstaan of verdragen moeilijk voor je is?

Genieten mag, lachen mag, onbezorgd zijn mag. Dat is geen disloyaliteit. Het gemis en het verdriet blijft maar niemand zegt dat je dat 24/7 moet voelen.

Verdriet is als een hondje.

Soms ligt het in een hoekje te slapen, soms zit het onder je stoel, en soms staat het zomaar ineens voor je. Voel je verdriet, tranen die ineens opwellen. Dan vraagt het verdriet, dat trouwe "hondje", om aandacht.

Neem bewust de tijd hiervoor. Schrijven kan helpen om woord te geven aan je verdriet, aan wat je mist. Door te schrijven kun je ook uitkomen bij de dingen die je meeneemt, fijne herinneringen kunnen boven komen.

Zo kun je stap voor stap gaan naar het leren gaan van verlies naar anders vasthouden.

Boekentips.
Veel rouwenden lezen graag over rouw. Ofschoon ieder op zijn eigen manier rouwt, is er over het rouwproces wel iets te vertellen.
Velen zullen zich herkennen in (een van de) volgende boeken:

'Als iemand sterft, sterft er ook iets in de nabestaanden. Met het verlies wordt een stuk uit hun eigen identiteit weggescheurd.' Zo begint het stukje op de achterkant van het boek:
'Wenen om het verloren ik' van Arthur Polspoel.

In lotgenotenverhalen lees ik vaak hoe nabestaanden een stuk zin van hun leven kwijt zijn geraakt met het overlijden van de dierbare. In het boek van Arthur Polspoel wordt daar veel aandacht aan besteed. Velen zullen zich herkennen in zijn verhaal over het rouwproces.

'Verdriet dat niet verdwijnt' - Door-leven na de dood van een kind, broer of zus. Geschreven door Marinus van den Berg.
Naast de tekst van het boek zijn veel prachtige poëtische teksten opgenomen.
Over het verlies van een broer of zus is in verhouding weinig geschreven. Dit boek voorziet dus echt in een behoefte.

Rouwen is een heel persoonlijk proces. Er zijn boekjes waarin het rouwproces beschreven staat. Dit is een soort gemiddelde, een schets van hoe het meestal gaat.

Maar maak je geen zorgen als je niet het spoorboekje van het rouwen volgt. Dat is er namelijk niet. Rouwen is van zoveel factoren afhankelijk dat er geen persoonlijke handleiding voor is.

Neem tijd en rust om te voelen wat er is, wat het ook is en laat de tijd zijn werk doen.

Rouwen kan verwarrend zijn als je ambivalente gevoelens en gedachten ervaart voor degene die is overleden. Dit kan het rouwproces belemmeren/stagneren. Gun jezelf dan een aantal gesprekken met een therapeut, om deze te onderzoeken en te erkennen.

Als je in rouw bent lijkt het soms alsof de tijd stil staat, terwijl het leven gewoon doorgaat, lijkt voor jou alsof dat niet zo is.

Rouwen laat je stil staan, het laat je terugkijken. Daarvoor is het ook nodig om de tijd te nemen. Je wordt immers gevraagd om tot besef en acceptatie te komen.

Daarvoor is zorgzame aandacht nodig voor dat wat zich aandient. Het tempo wat daarbij past is voor iedereen verschillend.

Neem de tijd om te rouwen. Vooral in het begin, dan staan mensen nog dicht om je heen en steunen je. Gebruik de steun die je krijgt, weet dat de mensen die je willen steunen dit ook graag voor je doen.

In Nederland rouwen we kort om verlies van dierbaren, in veel landen is dat anders en staat er een langere tijd voor. Ook als eer voor de overledene, maar dit is ook als verwerking.

"Verdriet als reactie op het verlies van iemand die ons dierbaar is, kan lang duren. Het kan steeds weer onverhoeds opkomen, in golven die ons nog weken en maanden na het verlies kunnen overspoelen.

Maar ook in die gevallen heeft de geest manieren om zichzelf te genezen. Zelfs bij -bijna ondraaglijk- verdriet ontdekken de meesten dat het leven geleidelijk zijn loop herneemt en dat ze af en toe weer kunnen lachen."

(uit mindfulness en bevrijding van depressie door M.Williams et al.)

Aandacht voor welke gevoelens je ervaart op dit moment, zonder je eraan vast te klampen en zonder ze weg te duwen helpt om het verlies een plaats te geven en om de draad van leven weer op te pakken.

Een aangrijpend maar prachtig boek over verlies en weer betekenis geven aan het leven is geschreven door Victor E. Frankl, "De zin van het bestaan"

Hierin beschrijft hij als wetenschapper maar ook als slachtoffer het belang van betekenis geven aan verlies.

Een verlies leert je hoe kostbaar juist de gewone, dagelijkse, vanzelfsprekende dingen zijn. Dat is een enorme verrijking van je leven.

Vier zoveel mogelijk van deze ‘gewone’ momenten van toen en nu, en blijf dit doen.
Welke ‘gewone’ momenten ga jij vieren en waarom?

Neem tijd en ruimte voor jezelf na een afscheid. Het heeft geen zin zo snel mogelijk terug alles te willen opnemen, als je hierdoor uiteindelijk weer een stap achteruit moet zetten.

Zoek zorgzame mensen. Zoek familieleden en vrienden die je gevoelens van verlies kunnen begrijpen. Doe mee in ondersteunende groepen met anderen die soortgelijke verliezen ervaren.

Uit je gevoelens. Vertel anderen hoe je je voelt. Het helpt u om door het rouwproces te komen.

Denk aan je gezondheid. Houd regelmatig contact met uw huisarts en zorg ervoor dat u lekker eet en voldoende rust krijgt. Wees bewust van het gevaar dat u afhankelijk kunt worden van medicijnen of alcohol om uw verdriet te behandelen.

Aanvaard dat het leven voor het leven is. Het duurt moeite om opnieuw in het heden te leven en niet in het verleden te wonen.

Uitstel van belangrijke levensveranderingen. Probeer te stoppen met het maken van belangrijke wijzigingen, zoals verhuizen, hertrouwen, banen veranderen of een ander kind hebben. Je zou jezelf verliezen om je voor je verlies aan te passen.

Wees geduldig . Het kan maanden of zelfs jaren duren om een ​​belangrijk verlies te absorberen en uw gewijzigde leven te accepteren.

Zoek hulp wanneer nodig. Als het verdriet teveel lijkt om te dragen, zoek je professionele hulp om door je verdriet heen te helpen. Het is een teken van kracht, geen zwakte, om hulp te zoeken.

Zie je verlies onder ogen. Probeer het niet te ‘parkeren’ en maar door te gaan alsof alles nog hetzelfde is.

Als je je gevoelens toelaat, helpt je dat het leven weer op te bouwen. Het is mogelijk op een helende manier met je verdriet om te gaan. Hoe moeilijk ook.

Je moet weten dat je verdriet een onderdeel is van de weg omhoog.

Voel je niet persoonlijk gekwetst als vrienden en familie weinig aandacht voor je verlies lijken te hebben. Dat gebeurt meestal niet uit onverschilligheid.

Mensen hebben er in dit soort situaties vaak de grootste moeite mee zich een houding te geven. Zij weten zich geen raad met hun eigen gevoelens. Je maakt het hen en jezelf een stuk makkelijker als je zo nu en dan over je verlies spreekt.

Verlies heeft de neiging om te gaan stapelen. Wanneer je eerder een verlies hebt meegemaakt, bijvoorbeeld doordat er iemand in je naaste omgeving is overleden, kan het zijn dat je extra kwetsbaar bent bij een nieuw verlies.

Het is goed hier rekening mee te houden en vriendelijk te zijn voor jezelf. Je hebt ervaring op dit gebied en dit heeft je gevormd. Je bent hierna wellicht weer goed verder gegaan met je leven, maar als zich een vergelijkbare situatie aandient, kun je je eigen kwetsbaarheid voelen.

Rituelen kunnen je helpen.

Kubler Ross heeft de rouw beschreven in 5 fases.

1.ontkenning
2. woede
3. marchanderen
4. verdriet, depressie
5. aanvaarding

Deze beschrijving kan je zicht geven op je eigen rouwproces.
Misschien is er een fase bij, die je wellicht niet beleeft, waardoor het rouwen staakt.
Alle gevoelens doorleven leiden tot aanvaarding van het verlorene.

Veel mensen staan er niet zo bij stil om bij rouwverwerking een therapeut in te schakelen maar als een dierbare plotseling wegvalt brengt dit een hele reeks emoties met zich mee, bewust en onbewust.

Na verloop van tijd en dat kan soms zelfs jaren zijn, kunnen er emotionele reacties en of problemen ontstaan die niet te plaatsen zijn (de onbewuste emoties).

Dit kan verdriet zijn die tijdens het rouwproces niet tot uiting is gekomen of door het plotselinge verlies dingen niet heb kunnen uitspreken. In een aantal rouwverwerking sessies gaan we kijken wat hier aan ten grondslag ligt om dit als nog een plek te geven, dit werkt heel bevrijdend en troostend.

Rouw is (ver) werken

Mensen vragen wel eens: hoe lang duurt rouw? 
Dat is per mens, per situatie en per relatie anders. Hoe lang het ook duurt: geef jezelf de tijd. je mag verdrietig zijn om het verlies van een dierbare.

Het verwerkingsproces gaat vaak via een bepaald patroon:
ontkenning- boosheid-gevecht aangaan-depressie-aanvaarding.

Rouw kost energie, gun jezelf de tijd om er van bij te komen. Het is hard werken om de geliefde los te kunnen laten en weer op te kunnen staan.

Wanneer jezelf behoefte hebt er over te praten , zoek dan iemand waar je dat mee kan delen. Wegstoppen en negeren helpt niet!

De natuur als metafoor van het leven: na elke winter begint opnieuw een lente. Als je te maken hebt met het verlies van een dierbare kun je een rouwverwerkingswandeling doen, alleen, samen of onder begeleiding van een coach of therapeut.

Rouw volgt niet altijd meteen op een verlies. Het kan goed zijn dat er jaren later een periode in je leven komt waarin het niet goed met je gaat. Vaak merk je na een tijd dat je bezig bent met een oud verlies.

Rouw laat zich niet sturen en kan op onverwachte momenten de kop opsteken. Het helpt dan om te weten dat dit vaker gebeurt. Dit voelt vaak niet prettig, omdat het met allerlei emoties gepaard gaat.

Neem deze emoties echter serieus en zorg goed voor jezelf. Dan kun je zo'n periode goed doorkomen en er wat 'opgeruimder' uitkomen.

Wanneer je ooit in je leven een verlies hebt geleden, kan het zijn dat dit later in je leven weer naar voren komt. We noemen dit ook wel 'verlaat verdriet'. Het komt regelmatig voor bij het overlijden van een ouder.

Als kind ben je bezig je te ontwikkelen en soms past het verdriet van een ouder daar niet goed naast. Het wordt dan onbewust uitgesteld. Dit betekent dat het op een ander moment in je leven, waarop je het soms helemaal niet verwacht, weer opduikt.

Dan kan er alsnog een periode van rouw ontstaan. Mocht je het gevoel hebben dat dit aan de hand is, weet dan dat dat vaker gebeurt. Wellicht kom je er zelf goed doorheen. Lukt dit niet goed, vraag dan hulp van je omgeving of van een therapeut.

Schrijf eens elke dag drie dingen op waar je blij van werd. Dan word je je bewust dat ook al vind je het leven op dit moment zwaar, er toch elke dag een aantal momenten zijn waarop je wél blij was.

rouwen doe je op je eigen manier, zolang of zo kort als dat jij nodig hebt. Wees lief voor jezelf. Lukt het een uur/dag om geconcentreerd in het hier en nu te zijn -> geniet ervan!

Is er een dag dat je je alleen maar ellendig voelt, ga daar dan niet tegen vechten en vraag je af waar jij op dat moment behoeft aan hebt.

Maak ruimte voor je gevoelens; Wanneer je er niet over wilt of kunt praten, dan kun je een dagboekje voor jezelf maken waarin je alles opschrijft wat er door je heen gaat.

Sluit altijd af met 1 positieve gedachte (hoe moeilijk dat soms ook is), wetend dat er licht is aan het einde van de tunnel.

For all of you who are grieving, there is a wonderfull book that might be helpful to you. The title: it's ok that you're not ok, meeting grief and loss in a culture that doesn't understand by Megan Devine.

This book is a permission slip to feel what you feel, do what you do and say what you say when life finds you in a place of profound loss and the world seems hell-bent on telling you the right way to get back to being the person you'll never be again.

It may be so, that the experience of the writer is not comparable to yours, on the other hand it helps you to allow yourself to be compassionate to yourself and to reach out for help to bear the pain without suffering.

Rouwverwerking.
Dit kan zijn verlies van een dierbare maar niet alleen. Het kan ook een gemis zijn heel veel dingen die invloed op je psyche en lichaam hebben waardoor je bepaalde dingen niet meer kan of mag doen. Veranderingen in relaties mbt je geliefde en je werk.

Soms hoor je dit ook bij mensen die ouder worden en allerlei gebreken krijgen hierdoor met alle gevolgen van dien.

Rouw mag er zijn, probeer je niet groter voor te doen als je bent.

Zijn er meerdere mensen bij betrokken, ieder geeft zijn eigen tempo aan, respect hiervoor hebbend.
Kijk wat jou goed doet en energie geeft.

Het heeft tijd nodig om een plekje te krijgen, tijd voor de good en bad memories, met een lach en een traan.

Yin & yang; zon & schaduw. De schaduw van leven is de dood, het gemis van iets of iemand of meer.

Door het gemis aan te duiden, het is vaak zo puur, onbewerkt, onaangenaam hard, onaangenaam van klank.

Als het ‘er mag zijn’ kan er ‘iets’ in beweging worden gebracht voor iets nieuws.
Soms raakt een gemis, een verlies iets ouds wat nog geen plekje heeft gekregen in de loop der tijd. Men heeft het vaak over een film die weer opnieuw wordt afgedraaid. Het kan zo overweldigend aanvoelen.

Een ritueel met kaarsjes, een foto, een gedicht, een herinnering kan rust, troost en ruimte geven.

Boekentip
Helpen bij verlies en verdriet
van Marin Keirse
In dit boek staan verschillende tips die je kunnen helpen bij rouw.
Het gaat niet om het verwerken van rouw , maar om rouwarbeid.
Een echte aanrader

Manu Keirse, is een deskundige op het gebied van rouw en heeft daar ook een boek over geschreven.

Nu zag ik laatst een mooie video van hem op You Tube: "Bestaat er een medicijn tegen verdriet".
Een aanrader!

Naast alle mooie tips op deze site, wil ik ook nog even wijzen op de kracht van lotgenotencontact. Lotgenotencontact kan zeer heilzaam werken bij rouw. Dan kom je erachter dat je er niet alleen voor staat en dat wat je door maakt normaal is.

Er zijn veel boeken geschreven, bijvoorbeeld 'Tranen van liefde, dagboek van een weduwnaar' van Tim Overdiek.

Er zijn documentaires gemaakt, zoals 'Antonie en Merlijn, 10 jaar later' van de zoon van Antonie Kamerling, die 10 jaar geleden een eind aan zijn leven maakte.
Er is een online ontmoetingsplek voor nabestaanden: www.wietroostmij.nl.
En er bestaan lotgenotengroepen rouwbegeleiding, bijvoorbeeld via Humanitas.