Tips bij rouwverwerking

Rouwverwerking - tips
Zoek je tips bij rouwverwerking?
Je kunt hier:
- allerlei tips verkennen.
- en heb je zelf een goede tip, dan kun je die toevoegen.
Wat is jouw tip voor omgaan met rouwverwerking?
Overzicht tips
Alle tips
Tip 1 - Hoe help je iemand absoluut niet in de rouw?
- 'Als ik iets kan doen, hoor ik het graag' zeggen.
- Niets van je laten horen.
- Het onderwerp negeren.
- Invullen voor de ander wat hij of zij nodig heeft,
- Adviezen en oplossingen geven over hoe iemand moet rouwen.
- Zeggen dat het vanzelf minder wordt of op een andere manier het verdriet relativeren.
- De stilte doden met allerlei vergelijkbare verhalen of bespiegelingen.
- Vergelijken met ander verdriet.
- Uitgebreid over je eigen verdriet gaan vertellen.
Tip 2 - Hoe (over) leef je verder?
Wanneer je kind sterft, ben je niet geholpen met: ‘Je moet vooruit, denk aan je andere kinderen.’ Wanneer je na vijfenveertig jaar samenzijn je partner verliest, is het geen troost te horen dat je samen toch zoveel mooie jaren hebt gehad.
Het gemis wordt niet automatisch lichter met de tijd, maar kan na maanden juist zwaarder worden. De werkelijkheid dringt nu pas ten volle door en je bent bang dat de herinneringen zullen vervagen. Het voelt alsof je van de rouw in de kou terechtkomt.
Of het verlies zich nu recent heeft voorgedaan of jaren geleden, veel mensen begrijpen niet dat het verdriet je telkens weer kan overvallen.
Die lege stoel aan tafel, de herinnering aan gezellige avonden samen, verjaardagen zonder de ander, maar ook het eerste sneeuwklokje in de tuin of een mooie lentedag, kunnen de pijn in alle hevigheid naar boven halen. Feestdagen zijn vaak treurdagen, dagen van intens gemis en groot verdriet.
Je verlies overleven is zware arbeid, rouwarbeid. Je wordt er doodmoe van en lijkt niet vooruit te komen. Bij momenten, vaak onverwacht, word je overspoeld door heftige emoties. Ze rollen over je heen als de golven van de zee. Soms heb je het gevoel dat het iets beter gaat en dan ineens val je weer terug.
Er loopt geen rechte weg door het doolhof van verdriet. Je pijn kan zich uiten in boosheid en je meest dierbaren krijgen die te incasseren. Mensen die je het meest nodig hebt, kunnen onbereikbaar zijn door hun eigen rouw.
Bestaat er een medicijn tegen verdriet? Antidepressiva kunnen helpen om een depressie te bestrijden. Maar een depressie is een ziekte en verdriet is dat niet. Verdriet is de keerzijde van liefde. Weet dat je de ander niet los hoeft te laten, maar anders moet leren vasthouden: in je herinneringen. Wie sterft, verhuist van de buitenwereld naar het hart.
Wat helpt, is om mensen om je heen te verzamelen die met warmte en genegenheid blijven luisteren naar je pijn en gemis. Probeer ook niet de hele toekomst in één keer aan te kunnen, maar houd het uit tot de middag of tot de avond, en zo verder. Neem een dag of een halve dag per keer. En laat dankbare herinneringen verder leven in verdriet, zoals de vogels zingen in de regen.
Tip 3 - Wat zou je overleden dierbare willen dat je doet?
Vraag jezelf af wat de overleden dierbare zou willen dat je doet. Hoe zou hij/zij willen dat je jouw leven verder leeft en richt je daarop.
Tip 4 - Een gedenkplekje maken
Het is voor sommige mensen prettig om een plekje te hebben waar je nog even naar terug kan gaan om verbinding te voelen met degene(n) die zijn overleden. Als er bijvoorbeeld geen graf is (vanwege crematie) of het is erg ver weg of niet prettig om naar toe te gaan dan kan je ook zelf een gedenkplekje maken waar je even stil kan zijn en ruimte krijgt voor herdenking en verbinding maken door bijvoorbeeld even een gesprekje bij te doen.
Dit plekje kan een plekje in de tuin zijn, in een parkje bij jou in de buurt waar je samen met je dierbare vaak kwam of gewoon bij jou thuis in een kamertje of plaatsje in je huiskamer waar je even kan gaan zitten. Je kan het plekje inrichten (als het bij jouw thuis of in de tuin is) met foto's, voorwerpjes zoals kaarsjes, plantjes, beeldjes of een gedenksteen met een spreuk. Je mag het helemaal zelf inrichten zoals jij het passend vindt.
Als je plekje af is dan kan je hier elke keer even bij stil staan of herinneringen ophalen. Vind je het prettig om toch nog even iets te zeggen tegen je overleden vader, moeder, partner, broer, zus, kind of vriend(in) dan zeg het hier gerust. Brand een kaarsje of schrijf hier in een schriftje wat je er hebt liggen wat je nog kwijt wil. Geef je verdriet hier de ruimte of haal mooie herinneringen op. Maak een gevoelsverbinding en zend je boodschap uit.
Tip 5 - Hoe help je iemand in de rouw?
Hoe help je iemand in de rouw?
- Een kaartje of bloemen sturen.
- Vragen waar de rouwende behoefte aan heeft.
- Concrete hulp bieden, zoals het koken van eten of een boekje waarvan je denkt dat de persoon er iets aan heeft.
- Zo nu en dan vragen hoe het ermee gaat, zonder te dwingend over te komen.
- Luisteren.
- Een knuffel of een korte aanraking.
- Ingrijpen als iemand zichzelf of anderen beschadigt, of haar kinderen verwaarloost.
- Soms concluderen dat jouw hulp even niet nodig is.
- Begrip tonen voor alle emoties, ook boosheid, angst en schuldgevoel.

Tip 6 - Je schuldig voelen is niet hetzelfde als schuldig zijn
Tip 7 - Neem er de tijd voor. Rouw hoort bij verlies.
Schrik niet! Rouw hoort bij verlies. Wanneer iemand overleden is die belangrijk voor je is (of wanneer je op een andere manier een verlies hebt geleden), hoort hier rouw bij.
Het is een periode waarin gevoelens van verdriet, somberheid, wanhoop en uitzichtloosheid naar voren kunnen komen. Dit is niet prettig, maar het hoort er wel bij. Het helpt om dit te weten om het ook de ruimte te kunnen geven en er niet tegen te vechten of het te negeren.
Neem de tijd er maar voor. Pas als je het gevoel hebt dat je het alleen niet meer kunt dragen of wanneer je het gevoel hebt er niet meer uit te komen, is het nodig om hulp te zoeken.
Tip 8 - Kennis over rouw geeft acceptatie in je rouwproces
Rouwen is een miskend proces geworden in onze samenleving: vroeger waren er rouwrituelen om verdriet zichtbaar te maken. Ze hielpen mensen om stil te staan, maar ook dat verdriet een tijd duurt, dat is iets wat men nu niet meer beseft.
Deze rituelen hadden ook een sociale functie. Onwetendheid over het rouwproces maakt dat mensen zelf niet weten wat hun overkomt in zo’n proces, maar ook voor omstanders dat ze niet weten hoe ermee om te gaan.
We bereiden ons wel goed voor op een reis, maar vaak niet op een verliesproces.
De dood is echter onvermijdelijk, we krijgen er allemaal mee te maken. Maar denk ook eens aan verlies van een baan, kinderwens, verwachtingen die niet uitkomen; we vragen ons dan vaak af, is het normaal dat ik zo lang verdrietig ben? Mij niet kan concentreren? Of zal ik ooit nog kunnen genieten?
Kennis over rouwen geeft zicht op de achterliggende processen en daardoor begrijp je je eigen rouwproces beter. Dit maakt het makkelijker om te accepteren waar je doorheen gaat als je in een rouwproces zit.
Tip 9 - Probeer een balans te vinden
Dé manier om te rouwen, bestaat niet. Rouwen is een persoonlijk proces. Er staat ook geen tijdsbestek voor.
Misschien zou je het liefste in je bed willen blijven liggen. Of misschien wil je juist vluchten in je werk of bezigheden om het verlies niet onder ogen te hoeven zien.
Probeer een balans te vinden tussen enerzijds toch een beetje te blijven doen in de buitenwereld, en anderzijds door ook tijd te nemen om stil te staan bij je gemis, je verdriet te uiten en te rouwen.
Tip 10 - "Rouwen en bouwen" kunnen hand in hand gaan
Besef dat 'rouwen en bouwen' hand in hand kunnen gaan. Sta stil bij je verdriet, geef het ruimte en aandacht en ga tegelijkertijd ook dóór met leven, goed voor jezelf zorgen, (nieuwe) plannen maken, (steun zoeken bij) sociale contacten etc.

Tip 11 - Laat je steunen
Voor rouwverwerking bestaat geen tijd. Vaak, als de zeswekendienst achter de rug is, lijkt het tijd voor een " normaal" leven. Kan het zo maar zijn dat je het verdriet opbergt, het hoort niet om nu nog verdrietig te zijn.
Niemand vraagt meer of informeert meer. Terwijl ondertussen de pijn in alle hevigheid juist dan gevoeld kan worden.
Laat je steunen, vraag om die arm of juist om de stilte. Leg jezelf geen limiet op, besef dat de mens die je verloren bent nu op een andere manier voor altijd bij je is.
Tip 12 - Neem de tijd om het verlies te verwerken
Rouwreacties kunnen toenemen na een bepaalde tijd. Dat komt bij veel mensen voor.
Vaak ben je in de periode direct na het overlijden vooral bezig met overleven en dringt het gemis pas echt door als het leven weer verdergaat. Het is goed om de tijd te nemen om het verlies te verwerken. Praten over je verlies met mensen om je heen of met lotgenoten kan helpen.
Tip 13 - Blijf bewegen en ga de natuur in
Blijf bewegen en ga de natuur in.
Veel mensen die rouwen om een dierbare hebben de neiging om "stil te vallen", op de bank te blijven zitten en binnen te blijven.
En aan de ene kant is het ook belangrijk om tijd te nemen voor je gevoelens van leegte en verdriet. Maar daarnaast is het óók belangrijk om letterlijk in beweging te komen en naar buiten te gaan. Natuur werkt op de meeste mensen troostend en heilzaam.
Dus: dwing jezelf om toch, ondanks dat je geen zin hebt, geen energie, de zin er ook niet van ziet tóch in beweging te komen en naar buiten te gaan. Neem je voor om elke dag minstens een half uurtje te wandelen.
Tip 14 - Tips voor partner/ouder/kind/broer/zus van rouwende
Rouwen is de laatste daad van liefde die we kunnen geven wanneer we een dierbare hebben verloren. Als relatietherapeut geef ik graag een aantal tips voor als jouw partner/ouder/kind/broer/zus een dierbare heeft verloren.
- Ben in de buurt van degene die rouwt
- Laat hem of haar weten dat je er voor diegene bent
- Wees samen stil
- Zeg nooit dat degene lang rouwt en dat het tijd is om eroverheen te komen
- Ben bereid om te luisteren zonder advies te geven
- Herinner de persoon die rouwt eraan dat je aan hem/haar denkt
- Accepteer de persoon die rouwt. Hij of zij heeft misschien weinig zin in leuke dingen ondernemen/feestjes vieren en op vakantie te gaan
- En vooral; heb geduld. Rouwen kent geen tijd.
Tip 15 - Las een moment van dankbaarheid in
Soms kan rouw er zo voor zorgen dat je 'smorgens je bed moeilijk uit komt...soms kan het gemis van de ander ervoor zorgen dat je zo dicht bij de ander wil blijven dat je het liefst niets meer doet, stil bent en verdrietig.
Het helpt als je een foto neerzet en jezelf leert om dankbaar te zijn voor het leven dat jij gekregen hebt, voor de dingen die je samen gedaan en ervaren hebt, een moment van dankbaarheid inlassen in het leren aannemen en dragen van je verdriet maakt het iets lichter.....

Tip 16 - Leer rouwen, leer mens zijn
We hebben geleerd om o.a. te spelen, te eten, lopen, sporten en ons sociaal te gedragen. Maar wat we niet leren is om te rouwen.
De wereld gaat door, maar de jouwe staat stil. Je voelt je geamputeerd, schuldig, in de war of zwak.
Er geen natuurlijker proces dan rouw. Leer rouwen, leer mens zijn.
Tip 17 - Schrijf een brief naar degene die je zo mist
Schrijf een brief naar degene die je zo mist, waarin je jouw gevoelens verwoord, hetgeen je graag wilt delen of had willen delen. Neem er de tijd voor om dit zorgvuldig te doen.
Tip 18 - Maak je niet ongerust over bijverschijnselen
Maak je niet ongerust als je ineens erg vergeetachtig bent, je moeilijk kunt concentreren en je erg moe voelt. Het zijn alle drie verschijnselen die onontkoombaar zijn. Bij verdriet en rouw om de dood van iemand die je lief is, zijn deze drie er altijd.
Vaak maar niet altijd hoort slecht slapen er ook nog bij. Als je hele nachten geen oog dicht doet, ga dan naar je huisarts en vraag voor twee weken een oxazepam-recept. Beslist niet langer! De werkzaamheid van het middel wordt bij langer gebruik steeds minder en je lichaam raakt er makkelijk aan verslaafd.
Begin er helemaal niet aan als je toch nog wel enkele uren slaap krijgt, ook al maak je te korte nachten. Zonder slaapmiddel is de kwaliteit van je slaapuren altijd beter.
Tip 19 - Jezelf op een andere manier hervinden
Rouw omvat de ervaring van verlies, van loslaten, verandering van een levensvorm zoals deze vertrouwd was, jezelf op een andere manier hervinden.
Het kan gaan om het verliezen van een geliefde naaste aan de dood. Maar ook het verlies van een vertrouwde levensfase, de overgang, kinderen die het huis verlaten of verlies van vriendschap, gezondheid of werk.
Het brengt vaak de ervaring van angst, schrik, paniek, leegte, eenzaamheid en gemis omhoog. Durf je dit toe te staan?
Soms helpt het om een persoonlijk plekje te maken, te schrijven, te praten, te wandelen met dat wat je hart op dat moment beroerd. Als dat heel precies, telkens weer de ruimte mag krijgen. Heb je zorg voor de wond die het verlies in jou geslagen heeft.
Als moed en vertrouwen onbereikbaar blijken, wat is dan nodig? Je terugtrekken, het verlies zijn beloop laten, boosheid voorbij laten komen, vakantie nemen van de zwaarte door iets te ondernemen wat je leuk vind?
Door heel precies te luisteren naar jezelf, naar wat jij nodig hebt, hervind je langzamerhand steeds meer en weer jezelf. Op een andere manier, nabij en intiem bij dat wat er is. Het vertrouwen in jezelf zal toenemen. Want er is iets in jou waar jij op vertrouwen kan wat los staat van het verlies.
“Door het donker kan men leren, het licht weer te waarderen”.
Tip 20 - Durf te rouwen
De zoon die tot zijn 29e thuis heeft gewoond heeft nooit durven rouwen om het verlies van, eerst zeer plots vader en 10 jaar later, eveneens zeer plots, moeder. Nu is hij zelf vader en nooit meer naar de begraafplaats geweest. Bang voor de confrontatie.
Inmiddels zijn er relatieproblemen ontstaan en is de afstand tussen hem en moeder en kind enorm. De trouw aan moeder is zo groot dat zoon haar patroon van " nergens over praten" heeft overgenomen en weinig tot niets met zijn vrouw deelt. Hij is een binnenvetter zegt zij en voelt zich buitengesloten en alleen met haar zoon.
De oplossing bleek te liggen in het samen aangaan van een bezoek aan de begraafplaats. Daar kon samen gerouwd worden en vond zijn verdriet een weg naar buiten. Langzaamaan kan er nu gebouwd worden aan herstel van de relatie.

Tip 21 - Geef rouw de ruimte
Geef rouw de ruimte.
Rouw verloopt in principe volgens een persoonlijk en natuurlijk proces. Rouw lijkt een proces dat, indien het onverstoord verloopt, tot een stabiel herstel leidt.
Daarbij kun je je afvragen hoe je dit herstel zoveel mogelijk de ruimte kan geven en het natuurlijk herstel kan bevorderen. Hoe meer dit proces belemmerd of tegengewerkt wordt hoe langer en vaak ook pijnlijker het proces wordt. Denk aan uitgestelde rouw of verdringing dat later haast onvermijdelijk leidt tot fikse klachten.
Zaken die je in ogenschouw kan nemen:
1) De stabiliteit in overige leefdomeinen, zoals werken, wonen, huishouden.
Door rouw en verlies vindt er vaak ook verstoring plaats op andere domeinen dan het sociale domein.
Door stabiliteit te ervaren op de overige domeinen kan er meer aandacht uitgaan naar het rouwproces. Daarnaast voelen mensen zich in algemene zin vaak 'sterker' en veerkrachtiger en kunnen ze meer aan op het moment dat de leefdomeinen in zekere stabiliteit zijn.
2) Bij het verlies van een dierbaar persoon ontstaat stress. Stress door de praktische zaken van alles dat er geregeld moet worden en er verandert. Maar ook stress door de intense gevoelens die bij rouw komen kijken.
Wij kunnen als mens maar zoveel stress tegelijk aan. Als de stress teveel oploopt schakelen we over op de 'overlevingsmodus', zoals vechten, vluchten, bevriezen of aanpassen. Op dat moment wordt rouw belemmerd omdat het natuurlijk herstel (tbv het overleven) wordt 'gepauzeerd'.
Pas als de stress weer daalt is rouw mogelijk. Om na te gaan of je teveel stress ervaart kun je onder andere onderzoeken hoeveel keuzemogelijkheden en -vrijheid je ervaart in je gedrag/handelen.
3) Neem jezelf serieus. Ga ervan uit dat alle gedachten, gevoelens en gedragingen in essentie willen bijdragen aan het rouwproces, ook al zie of voel je dat niet direct zo. Door ze allen serieus te nemen en aandacht te geven kun je ze inzetten in het proces of tenminste uiten zodat je ze kunt loslaten.
Tip 22 - Vertel je verhaal meerdere keren
Tip 23 - Rouw kent geen tijd
Het verlies van een dierbare vormt ons enorm. Het gaat niet over, rouw kent geen afgebakende tijd en is zeker niet te sturen.
Acceptatie en leren hoe anders ons leven is zonder onze geliefde heeft tijd nodig.
Het gemis wordt een deel van wie we zijn, een deel van onze identiteit. Dat mogen we omarmen en eigenaarschap in nemen. Rouw kent geen tijd.
Tip 24 - Mij heeft EMDR goed geholpen
Mij heeft EMDR goed geholpen. Ik had last van beelden van het ziekenhuis waarin mijn moeder lag toen ze terminaal was. Die hele periode voelt voor mij nu rustiger en ik ben een stuk minder emotioneel.
Tip 25 - Boekentip: Je mag mij altijd bellen
Karin Kuiper heeft haar man (en schrijver) Karel Glastra van Loon verloren.
Zij heeft een boek geschreven over haar 1001 dagen van rouw.
Het heet: Je mag mij altijd bellen
Een heel mooi boekje, waarin zij vertelt over haar verdriet en ook over de verschillende reacties van mensen op haar verdriet. Wat haar hielp en niet hielp.
Een aanrader!

Tip 26 - Een speciaal opschrijfboek
Een speciaal opschrijfboek of schrift om zo vaak als je wilt je gevoelens en gedachten in te schrijven, is van grote waarde.
Al schrijvend breng je helemaal op jouw manier naar buiten wat er vanbinnen in je omgaat. Op de pc kan dat in principe ook, maar dan ervaar je het minder als een tastbaar document.
Tip 27 - Deel je verhaal
Voor veel mensen lucht het op als ze hun verhaal opschrijven en delen. Je kunt jouw verhaal delen op het rouwverwerking-lotgenotenforum op deze website.
Tip 28 - Blijf goed voor jezelf zorgen
Het is belangrijk om uw gevoelens serieus te nemen. U hoeft zich niet te schamen voor uw gedachten of gevoel.
Geef uzelf ook genoeg tijd. De een heeft meer tijd nodig dan de ander. Herinneringen kunnen u helpen bij de verwerking van uw verlies, zoals foto's of door herinneringen op te schrijven.
Blijf goed voor uzelf zorgen:
- Ga op normale tijden naar bed.
- Sta op tijd op en kleed u aan.
- Eet drie keer per dag op vaste tijden.
- Drink liever geen alcohol en gebruik geen drugs.
- Blijf als het kan gewoon werken.
- Zorg voor ontspanning door dingen te doen die u prettig vindt.
Voor veel mensen helpt het om te praten met iemand die ze vertrouwen, over wat u denkt en voelt. Ook als u er eigenlijk geen zin in heeft. Of als u het gevoel heeft dat anderen dat helemaal niet willen. Vaak geeft het toch een prettig gevoel en voelt u zich minder alleen. De warmte van goede vrienden en familie kan u het beste helpen bij de verwerking.
Tip 29 - Pak je gemis vast
Rouw is de achterkant van de liefde. Je rouwt omdat je iemand lief hebt gehad. Door het gemis vast te pakken dat vaak heel rauw is, kan er ruimte ontstaan voor iets nieuws.
Soms lukt dit je niet alleen en dan is het goed daarvoor hulp te vragen. Soms raakt verlies ook aan oud verlies dat nog geen plek heeft gekregen. Dan voelt het als heel veel. Als therapeut werk ik graag met wandelingen in de natuur. Dit kan heel troostend zijn en ruimte geven.
Tip 30 - Rouwen is hard werken
Rouwen is hard werken

Tip 31 - Erken je gevoelens probeer ze niet weg te stoppen
Erken je gevoelens probeer ze niet weg te stoppen.
Tip 32 - Boekentip: Vingerafdruk van verdriet
Vingerafdruk van verdriet van Manu Keirse.
Een waardevol boekje met woorden van bemoediging voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd.
Tip 33 - Maak je hoofd leeg en zorg voor ontspanning
Vermoeidheid bij rouw
Wanneer je te maken krijgt met verlies van een dierbare, dan kan het zijn dat je je heel moe voelt. Misschien slaap je s nachts best aardig en heb je het overdag niet eens extreem druk. Toch voel jij je moe.
Wanneer je moe bent dan kosten de gewone dingen meer energie en lijkt het verdriet ook nog een zwaarder te wegen. Het advies dat je vaak krijgt is rust maar lekker uit. Dat is inderdaad een logisch advies.
Vaak vergeten mensen alleen dat de vermoeidheid door rouw een geestelijke vermoeidheid is. De lichamelijke rust helpt dan juist minder.
Bij vermoeidheid door rouw is het juist de belangrijk om je hoofd leeg te maken en te zorgen voor ontspanning als je rust neemt. Praat met iemand over je gevoelens of schrijf ze van je af. Doe iets wat bij jou past zodat je geest lichter wordt.
Tip 34 - Je hoeft het niet perse af te sluiten
In het verleden overheerste bij veel therapeuten de gedachte dat je door rouw heen moest om iets af te kunnen sluiten. Afsluiten kan ook betekenen dat je iets of iemand los moet laten die je niet wil loslaten.
Rouwen kan ook betekenen dat je altijd een beetje blijft rouwen om hetgeen je verloren hebt, je dit niet perse af hoeft te sluiten.
Voel vooral zelf aan wat bij jou past. Wat voor iemand anders van toepassing is hoeft niet perse voor jou te gelden.
Tip 35 - Voel je rijk door wat je hebt gekregen
Na een verlies heb je een keuze: je kunt je arm voelen door alles wat je nu moet missen of je kan je rijk voelen door alles wat je hebt gekregen.
Helen betekent steeds vaker kiezen voor de laatste mogelijkheid.
Dat gaat met vallen en opstaan. Waarin heeft jouw dierbare jouw leven verrijkt?

Tip 36 - Tip voor steunen van rouwende mensen
Hoe help je iemand in je omgeving die rouwt?
Vaak weten mensen niet goed hoe ze rouwende mensen in hun omgeving kunnen steunen. Dat zorgt er nog wel eens voor dat er onbedoeld kwetsende opmerkingen worden gemaakt of dat de rouwende zich in de steek gelaten voelt doordat vrienden ineens minder van zich laten horen.
Terwijl het meest belangrijke eruit bestaat in het alleen maar aanwezig zijn voor de ander. Geef aan dat hij/zij bij jou mag huilen, schreeuwen, schelden of gewoon stil wil zijn. Of vertel welke herinnering jij hebt aan degene of datgene waarover men rouwt. En weet je niet goed wat je moet zeggen, zeg dat dan.
Een luisterend oor en een warme blik kan ook enorm troostend zijn. Of biedt aan dat je desnoods behulpzaam wilt zijn met het regelen van praktische zaken, zoals het regelen van afspraken of het eten koken.
Tip 37 - Vraag hulp en sluit je niet af
Vraag hulp aan je omgeving en accepteer hulp als die je wordt aangeboden.
Sluit je niet af. Het is nu echt niet de juiste tijd om te laten zien hoe sterk en onafhankelijk je kunt zijn.
Tip 38 - Zorg goed voor jezelf
Zorg goed voor jezelf. Doe die dingen die voor jou goed voelen. Forceer jezelf niet, ook al denk je mogelijk dat anderen dat van je verwachten.
Voel je in gezelschap niet verplicht je vrolijker voor te doen dan je bent. En sta jezelf ook toe eerder weg te gaan als het allemaal teveel voor je is.
Tip 39 - Sta stil bij je gevoelens
In de eerste periode is het besef en het verdriet er misschien nog niet. Blijf niet maandenlang ‘gewoon doorgaan’. Na de eerste roes met alle regelzaken, komt de tijd van stil staan bij je gevoelens. Dat kan door erover te praten met bekenden.
Het kan ook door te luisteren naar jezelf en ervaren wat het voor je betekent.
Tip 40 - Koester de band met liefde
Het verlies is er en de ander is er niet meer, dat is blijvend. Je hoeft de pijn niet te koesteren, opdat de ander blijft bestaan in je herinnering. Wat wel kan, is pijn en verlies verwerken. Als je je hart weet te openen, dan is de ander daar. Deze band kan je met liefde blijven koesteren.

Tip 41 - Iedereen rouwt op zijn eigen wijze
Iedereen rouwt op zijn eigen wijze
Vaak denken wij dat omgaan met rouw en verlies altijd op een zelfde wijze hoort te gebeuren. Je moet er vooral veel over praten en je uiten.
Niet iedereen zit zo in elkaar. Er zijn mensen die moeilijk praten en hun geslotenheid betekent niet perse dat ze wegstoppen.
Je hebt twee verschillende manieren: de intuïtieve wijze, deze vorm is maatschappelijk het best herkend en aanvaard.Hierbij zoekt de rouwend steun en praat over zijn gevoelens.
En de instrumentele steun: Hierbij wordt verdriet eerder "veruitwendigt" in actie dan in huilen en hulp zoeken. De strategie is activiteit en het kanaliseren van je energie.
Een prachtig hulpboek is "helpen bij verlies en verdriet" van Manu Keirse.
Sterkte, Wendela
Tip 42 - Afscheid nemen - 3 fasen
Fase 1 De pijnlijke werkelijkheid aanvaarden
Fase 2 Afscheid nemen
Fase 3 Rouwen
Omdat het verlies vaak te groot, gebeurd het dat je weg schiet , je bent er niet meer bewust bij wat je voelt. Je gewaarzijn schiet uit je lichaam weg, daardoor kun je het gevoel niet meer in je lichaam waarnemen.
Dit wegschieten kun je je voorstellen als een spaceshuttle, die met een raket weggeschoten wordt. Deze raket komt langs verschillende station.
Op deze stations zijn bepaalde emoties te vinden.
Je kunt stations passeren zonder ze op te merken, je kunt op stations blijven hangen- in bepaalde emoties blijven steken- en je kunt heen en weer schieten tussen de verschillende stations.
Het afscheid nemen is een proces wat niet statisch verloopt. Belangrijk is dat je er aandacht voor hebt. En de werkelijkheid leert te verwerken.
Verwerken van de werkelijkheid
Er zijn 2 werkelijkheden:
De buiten werkelijkheid bestaat uit het feit dat er iemand is overleden, of iemand of jezelf een ongeneeslijke ziekte blijkt te hebben, enz. kortom dat je iets pijnlijks is gebeurd of te gebeuren staat.
De binnenwerkelijkheid bestaat uit het feit dat je pijn hebt.
Wat er in de buitenwerkelijkheid gebeurt, doet jou pijn en die pijn is in je binnenwereld- je hart- te voelen. Het gaat erom dat je de buitenwereld als realiteit aanvaart en dat je de binnenwerkelijkheid aanvaardt. D.w.z. de pijn durven voelen.
Als jij op dit moment in een fase van afscheid nemen zit en het lijkt je alleen niet te lukken, schroom dan niet om hulp te zoeken. Blijf er niet alleen mee worstelen, ik wil graag naast je staan.
Tip 43 - Kaarsjes ter nagedachtenis
Het overlijden van je kind is als ouder een van de meest ingrijpende gebeurtenissen die er in je leven kunnen voorkomen. Het is zo heftig, dat ook de omgeving vaak niet weet hoe ermee om te gaan. Dit kan het verdriet nog vergroten.
Op wereldlichtjesdag, elke tweede zondag in december, steken mensen kaarsjes aan ter nagedachtenis aan overleden kinderen. Op die manier proberen we als omgeving troost te bieden en aandacht te hebben voor het grote verlies.
Tip 44 - Er is geen goed of fout in de rouw
Er is geen goed of fout in de rouw. Jij rouwt zoals jij rouwt.
Wel is het belangrijk te onderzoeken of jouw manier van rouwen je helpt of niet helpt. Je kan stil staan bij hoe je reageert op het verlies, hoe je omgaat met je gevoelens en gedachten, hoe je zorgt voor jezelf en of je je door je omgeving gesteund voelt of niet. En wat je daarin kunt en wilt veranderen.
Verlies overkomt je, rouwverwerken doe je.
Tip 45 - Zoek lotgenoten
Ook al is het vaak goed bedoeld, over het algemeen komen rouwenden tegen dat hun omgeving niks van hun verdriet begrijpt. Vaak vindt die omgeving dat je na een paar maanden er maar "overheen" moet zijn, en weer "je eigen leven" moet gaan leiden. Ze snappen er niks van dat rouw heel "rauw" kan zijn, en soms zelfs wel jaren kan duren.
Mensen die óók een dierbare hebben verloren begrijpen je vaak al na één zin, weten beter wat je voelt en meemaakt, en dat een opmerking als "je moet gewoon doorgaan met je leven" heel pijnlijk kan zijn.
Kijk of er in je woonplaats een rouwgroep is.

Tip 46 - Schrijf het van je af
Niet alleen delen helpt bij rouw, ook het schrijven kan ondersteunend werken tijdens je rouwproces. Bovendien lucht het op.
Tip 47 - Geniet van kleine dingen
Als je geconfronteerd wordt met rouw ga je anders tegen het leven aankijken. Tijd, aandacht, en vooral het vermogen om even stil te staan bij een mooie ervaring en dit echt te ervaren, zijn de belangrijkste voorwaarden om te kunnen genieten van kleine, simpele dingen.
Tip 48 - Zorg voor herinneringen met rituelen
Bij rouw kunnen herinneringen aan je geliefde persoon helpen. Hou bestaande rituelen in stand of creëer nieuwe. Bijvoorbeeld door samen met andere je geliefde op zijn verjaardag te herdenken of een andere speciale dag iets te doen waar jullie samen van hielden.
Daarnaast kan je een foto in huis te plaatsen of een kaars ter nagedachtenis aan te steken. Dit kleine ritueel kan je samen of alleen doen en helpt je bewust even stil te staan bij je geliefde.
Tip 49 - Rouwen is bewustwording van een betekenisvol verlies
Rouwen is langzaam beseffen dat door een betekenisvol verlies je leven ingrijpend is veranderd. Rouwen is de bewustwording dat een bepaalde verandering onomkeerbaar hoort bij jouw leven en bij jouw levensgeschiedenis. ( Uit: Leren leven met verliezen,Marieke de Bruijn)
Tip 50 - Laat je niet opjagen door je omgeving
Laat je niet opjagen door je omgeving die mogelijk tegen je zegt dat het nu wel tijd wordt dat je de draad weer gaat oppakken. Dat het niet gezond is zo lang te treuren. Of dat je wel weer aan het werk moet omdat dat beter voor je is.
Blijf op jezelf afstemmen, rouw kent haar eigen tempo, heeft een eigen ritme. Rouw wandelt de rest van je leven met je mee. Het verlies staat op jouw tijdlijn en jij bepaalt hoe je dit wil dragen.

Tip 51 - Een kaarsje branden
In mijn omgeving ben ik omringt door mensen die kaarsjes branden. Sommigen met een katholieke achtergrond, anderen met een boeddhistische achtergrond.
Beiden hebben een eigen soort altaartje hiervoor. Ik heb dat jaren lang gade geslagen. En aangenomen als iets wat mensen doen.
Sinds ik een aantal moeilijke verliezen te verdragen heb gehad, begrijp ik het ritueel zelf beter. In zware tijden, wanneer niets lijkt te helpen, wanneer niets er toe lijkt te doen, geeft het mij iets te doen.
Het geeft hoop in tijden dat er geen hoop is. En het is een manier om anderen te steunen geworden. Ik heb gemerkt dat voor mij een kaarsje aansteken werkt.
Tip 52 - Ben bewust van jouw manier van omgaan met verlies
Elke mens heeft zijn eigen manier in het omgaan met een verlies ervaring. De een trekt zich stilletjes in terug in zichzelf, de ander heeft het nodig om er voortdurend over te praten.
Weer een ander probeert vooral door te gaan en niet bij de pakken neer te gaan zitten. Het kan zijn dat je een muurtje optrekt om te voorkomen nog ooit zoveel pijn te ervaren.
Overlevingsstrategieën hebben als doel ons te helpen, immers je wordt zo beschermd voor nog meer pijn. Soms kunnen deze strategieën ons ook gaan belemmeringen.
Bewust zijn van je eigen manier kan al een belangrijke stap zijn naar het vinden van een evenwichtige manier om te leren omgaan met pijn en verdriet. Soms kan het passend zijn om te verstillen op een ander moment is kan het meer ondersteunend zijn om te praten om zo troost en steun te vinden bij een ander.
Tip 53 - Gevoelens delen geeft intimiteit
Weet dat je je tranen niet altijd hoeft te bedwingen al te met anderen bent. Veel mensen hebben de neiging zich groot te houden voor hun omgeving.
Toch is er niks mis mee als je af en toe huilt in gezelschap. De mensen om je heen zullen het opvatten als een blijk van vertrouwen. Gevoelens delen geeft werkelijke intimiteit en op daar heeft iedereen behoefte aan.
Tip 54 - Doe iets uit naam van degene die je verloren hebt
Vind je eigen manier om iets te doen uit naam van degene die je verloren hebt. Zet in liefdevolle herinnering voort waar deze voor stond. Je zult merken dat alleen al het nadenken over een concrete invulling hiervan je goed doet.
Denk bijvoorbeeld aan een donatie voor een passend doel. Of probeer nu zelf die dingen over te nemen waarmee degene die je verloren hebt iets wist te betekenen. En met het planten van een of meer bomen breng je daadwerkelijke groei. Ook als het om jonge kinderen gaat, is er altijd iets in hun naam te bedenken en te doen.
Tip 55 - Doe vooral wat je hart je ingeeft
Een week in bed liggen of de deur niet uitkomen. Dat is heel normaal in de eerste periode van rouw. Gun jezelf die tijd ook. Dwing jezelf na een tijdje om weer iets te gaan doen. Eerst met tegenzin ongetwijfeld. Maar op den duur zal dat veranderen.
Je moet niks. Niet van jezelf. En niet van anderen. Doe vooral wat je hart je ingeeft en waar je je goed bij voelt.

Tip 56 - Zoek een therapeut
Heb je last van verlies- en rouwverwerking en kom je er zelf niet meer uit? Een therapeut of psycholoog kan je dan verder helpen.
Tip 57 - Geef het geleden verlies een plek in je leven
Net als vreugde hoort ook verlies bij het leven. Het toont ons hoe kwetsbaar we zijn. Om na een verlies verder te kunnen leven, is het noodzakelijk om jezelf te hervinden en het geleden verlies een plek te geven in je leven.
Een moeizaam proces, waarbij anderen je terzijde kunnen staan, maar ook niet meer dan dat. (Uit: Leren leven met verliezen, Marieke de Bruijn)
Tip 58 - Spreek met anderen over degene die je mist
De relatie is er nog steeds. Relaties overstijgen ruimte en tijd. En relaties staan zelden alleen. Spreek dus met je relaties over degene die je mist. Ongeacht de tijd die verstreken is.
Tip 59 - Diverse tips
- Erken je gevoelens. Verdriet en boosheid verdwijnt niet zomaar. Je kunt dit wel beïnvloeden door je gedachtes om te buigen.
- Praat ook met de mensen in je omgeving over hoe je je voelt, schaam je niet en denk niet dat je hun tot last bent.
- Zorg voor structuur door op tijd naar bed te gaan, weer op tijd op te staan en ook de maaltijden te nemen op vaste tijdstippen. Dit helpt je door dag heen en geeft structuur.
- Zorg dat je gezond moe wordt door elke dag een stukje te wandelen, fietsen of ga zwemmen. Je zult merken dat je na zo'n inspanning je beter voelt.
Tip 60 - Afscheidsbrief voor overledene schrijven
Bij een (jong) kind dat één van zijn ouders heeft verloren kan het heel helend zijn om een afscheidsbrief te laten schrijven.
De vraag wordt dan, wat zou jouw vader of moeder hebben geschreven als die een afscheidsbriefje voor jou zouden hebben achter laten?
Deze brief dan inlijsten en op een zelf gemaakt altaartje met foto van de ouder plaatsen.

Tip 61 - Tijd, moed, liefde, zachtheid, tederheid, ...
Er zijn geneesmiddelen die helpen bij rouw:
Tijd, moed, liefde, zachtheid, tederheid, schoonheid, creativiteit, voelen, geruststelling, troost, humor, expressie, zijn er een paar.
Welke ga jij gebruiken en hoe?
Tip 62 - Wees als een dier, lik je wonden
Wees als een dier. Lik je wonden. Onderzoek op welke manier jij dat het beste kan doen. Slapen, huilen, in de natuur zijn, gezelschap opzoeken, creatief bezig zijn, schreeuwen. Volg je eigen weg.
Wat is jouw weg?
Tip 63 - Ga met al je aandacht naar de pijn
Als we pijn ervaren, hebben we soms de neiging om ervan weg te gaan. Niet teveel aan denken, je adem inhouden, je spieren spannen, je met je hele verstand verzetten. Nee, ik wil dit niet!
Zo maak je de pijn erger. Ga met al je aandacht naar de pijn. Voelen is helen.
Tip 64 - Rouwtips bij een verhuizing
Rouwen doe je niet alleen als er dierbare is overleden. Rouwen gebeurt ook bij minder heftige gebeurtenissen maar die wel degelijk impact op iemands leven kunnen hebben. Die een soort van overgang naar een andere fase inhouden.
Zoals bijvoorbeeld bij een verhuizing. Het kan dan voorkomen dat je je een tijdje wat droevig voelt en terug verlangt naar die plek. Dit kan zelfs het wennen aan de nieuwe plek in de weg staan!
Het is daarom belangrijk om ook bij zoiets als een verhuizing bewust en met volle aandacht afscheid te nemen van de buurt, de mensen maar óók van het huis. Loop nog eens door alle vertrekken en haal herinneringen op die belangrijk voor je zijn geworden. En bedank het voor de fijne tijd die je er hebt doorgebracht.
Zo vertel je je brein als het ware dat er een einde is gekomen aan deze periode en dat het mag openstaan voor iets nieuws.
Tip 65 - Houd tradities in ere
Houd tradities in ere, desnoods in een aangepaste vorm. Ook al word je daarmee extra herinnerd aan de tijd dat iedereen nog samen was.
Als je nu juist niet meer die dingen doet die je met familie of vrienden gewend was te doen, maakt dat het gemis alleen maar groter.

Tip 66 - Dank je voor je belangstelling
Vaak is het moeilijk om met belangstellende vragen om te gaan als je in openbare gelegenheden zoals de supermarkt bekenden tegenkomt. Dat is geen plek voor een goed gesprek en je bent mogelijk ook bang je tranen niet in te kunnen houden.
Bedenk van tevoren een standaardantwoord waarmee het gesprek beperkt blijft. Iets als “Dank je voor je belangstelling. Het is natuurlijk nog moeilijk, maar ik wil er hier liever niet over praten.” Iedereen heeft daar begrip voor.
Tip 67 - Volg dat wat je lichaam en je hart van je vraagt
Volg dat wat je lichaam en je hart van je vraagt.
Een gedenkplekje maken? Een arm om je schouder? Je terug trekken? Schrijven, wandelen, huilen, ontspanning opzoeken?
Rouw verwerking is iets persoonlijks, er is geen goed of fout. Vertrouw en luister naar de impulsen die zich aandienen, die elk moment weer anders kunnen zijn. In tijden van verlies en rouw zijn deze impulsen nu eenmaal wisselvallig, intens en veranderlijk.
Mag je hulp vragen, steun ontvangen als je merkt dat de impulsen verstaan of verdragen moeilijk voor je is?
Tip 68 - Genieten mag, lachen mag, onbezorgd zijn mag
Genieten mag, lachen mag, onbezorgd zijn mag. Dat is geen disloyaliteit. Het gemis en het verdriet blijft maar niemand zegt dat je dat 24/7 moet voelen.
Tip 69 - Verdriet is als een hondje
Verdriet is als een hondje.
Soms ligt het in een hoekje te slapen, soms zit het onder je stoel, en soms staat het zomaar ineens voor je. Voel je verdriet, tranen die ineens opwellen. Dan vraagt het verdriet, dat trouwe "hondje", om aandacht.
Neem bewust de tijd hiervoor. Schrijven kan helpen om woord te geven aan je verdriet, aan wat je mist. Door te schrijven kun je ook uitkomen bij de dingen die je meeneemt, fijne herinneringen kunnen boven komen.
Zo kun je stap voor stap gaan naar het leren gaan van verlies naar anders vasthouden.
Tip 70 - Twee boekentips
Boekentips.
Veel rouwenden lezen graag over rouw. Ofschoon ieder op zijn eigen manier rouwt, is er over het rouwproces wel iets te vertellen.
Velen zullen zich herkennen in (een van de) volgende boeken:
'Als iemand sterft, sterft er ook iets in de nabestaanden. Met het verlies wordt een stuk uit hun eigen identiteit weggescheurd.' Zo begint het stukje op de achterkant van het boek:
'Wenen om het verloren ik' van Arthur Polspoel.
In lotgenotenverhalen lees ik vaak hoe nabestaanden een stuk zin van hun leven kwijt zijn geraakt met het overlijden van de dierbare. In het boek van Arthur Polspoel wordt daar veel aandacht aan besteed. Velen zullen zich herkennen in zijn verhaal over het rouwproces.
'Verdriet dat niet verdwijnt' - Door-leven na de dood van een kind, broer of zus. Geschreven door Marinus van den Berg.
Naast de tekst van het boek zijn veel prachtige poëtische teksten opgenomen.
Over het verlies van een broer of zus is in verhouding weinig geschreven. Dit boek voorziet dus echt in een behoefte.

Tip 71 - Rouw op een creatieve manier
Pak een vel papier en bijvoorbeeld kleurpotloden en ga met je gedachten naar de persoon die je verloren hebt. Welk symbool komt er in je gedachten op als je aan deze persoon denkt?
Teken dit en laat zo ook alle belangrijke fijne en moeilijke momenten in je gedachten opkomen en teken deze symbolisch uit. Je kunt daarbij ook symbolisch gebruik maken van kleuren, vormen, contrasten etc.
Laat deze tekening een proces zijn, waar je een poos aan werkt, weer weglegt, en weer mee verder gaat. Totdat je het gevoel hebt dat de tekening af is.
En dan kun je deze een bijzondere plaats geven in je huis en zo nu en dan weer eens tot je nemen, als je verdriet zich weer aandient. Uiteraard kun je dit ook doen met verf, klei, hout etc.
Tip 72 - Boekentip: Ze zeggen dat het overgaat
Auteur: Johan Maes
Boek geeft een kijkje in in de wetenschappelijke inzichten t.a.v. rouw in afgelopen jaren en worden een aantal maatschappelijke mythes over rouw ontkracht. Rouwen gaat niet over, je leert er mee omgaan en ontwikkelt je door verlies.
Boek wisselt af tussen theorie, praktijk en verhalen.
Tip 73 - Een traan afwisselen met afleiding / leuke dingen doen
Je moet het "verwerken" wordt er dan gezegd. Mijn idee, is dat je het niet zozeer moet "verwerken". Want dat doe je met afval..... dan is dat er ineens niet meer.....
Maar jij moet verder met je leven waarin het nooit meer hetzelfde wordt als vóór het verlies. Dus in plaats van "verwerken" zou ik het woord "verweven" liever gebruiken.
Je gaat het verlies verweven in je huidige leven. Je integreert het als het ware in de huidige situatie. Je gaat een manier vinden om het verlies af en toe voorbij te laten komen, om vervolgens juist weer in de herstelkant te zitten.
Dat betekent dat af en toe een traan wordt afgewisseld met afleiding / leuke dingen doen. Dan hou je het vol en kun je weer door.
Ik gun je dat je zorgt dat deze afwisseling er bij jou ook is. Beide kanten heb je namelijk nodig om een stap voorwaarts te maken. Veel succes!
Tip 74 - Benoem, bespreek, geef aandacht aan rituelen
Diffuus verlies
Diffuus verlies is altijd aanwezig. Je kan het niet zien. Het is er wel maar ook weer niet. Het zijn verliezen die geen erkenning krijgen. De ander is weg maar ook weer niet. Het moet geheim gehouden worden (dit heeft niemand gezegd maar je weet dat je het er niet over mag hebben). Er is (on)schuld, spijt, eenzaamheid en schaamte. Je kunt het zelf nauwelijks benoemen dus je hebt het er maar niet over. Het holt de veerkracht letterlijk en figuurlijk uit. Dit verlies geeft onzekerheid en het levert vaak tegenstrijdige gevoelens op.
Voorbeelden van diffuus verlies zijn: Het verliezen van de de communicatie met je kind. Een ouder met CVA/dementie. Schaduw weduwe (als een geheime relatie sterft). Psychische ziekten. Als je kind met je breekt of je ouder(s) met je breken. Ongewenste kinderloosheid.... etc.
Tip 75 - een waardevolle quote
“Verdriet is de keerzijde van liefde. Weet dat je de ander niet los hoeft te laten, maar anders moet leren vasthouden; in je herinneringen. Wie sterft, verhuist van de buitenwereld naar het hart.”

Tip 76 - Rouwverwerking en Symptomen bij alleen-geboren meerlingen
Wist je dat het mogelijk is om als meerling geboren te worden, maar toch alleen op te groeien? Ben jij bewust of onbewust een alleen-geboren meerling (AGM) misschien? Dan ben je een kind dat als een deel van een meerlingzwangerschap begon, maar om welke reden dan ook alleen is geboren. Dit kan gebeuren door het overlijden van je tweelingbroer of -zus tijdens de zwangerschap, of door het vroeggeboorte van de andere baby('s).
Hoe vaak komt dit voor? Onderzoek toont aan dat ongeveer 1 op de 8 tot 1 op de 10 zwangerschappen begint als een tweeling- of meerlingzwangerschap, maar dat ongeveer 25% tot 50% van deze zwangerschappen resulteren in een alleen-geboren kind. Dit betekent dat er in de praktijk veel mensen zijn die alleen-geboren tweelingen of meerlingen zijn, zonder dat ze zich hiervan bewust zijn. Het komt ook voor dat de moeder wel weet dat er een tweeling of meerling was, maar dat het kind of de kinderen hier niet van op de hoogte zijn.
Wat zijn dan de symptomen of klachten waar AGM's in hun volwassen leven tegenaan kunnen lopen? Hieronder vind je een opsomming:
1. Gevoelens van verlies en eenzaamheid: het gevoel hebben dat er iets ontbreekt in hun leven en dat ze iets belangrijks zijn kwijtgeraakt.
2. Identiteitsvraagstukken en moeite om hun plaats in de wereld te vinden: omdat ze zich anders voelen dan anderen en moeite hebben om te begrijpen waarom ze zich zo voelen.
3. Problemen met intimiteit en relaties: omdat ze vaak moeite hebben om zich te verbinden met anderen en zich kwetsbaar op te stellen.
4. Angst en depressie: omdat ze het gevoel hebben dat ze iets belangrijks missen in hun leven en zich niet begrepen voelen door anderen.
5. Schuldgevoelens over het overleven terwijl hun broer(s) of zus(sen) dat niet deden: omdat ze zich afvragen waarom zij wel hebben overleefd en hun broer(s) of zus(sen) niet. En dus gaan leven voor meerdere personen óf juist leven met de rem erop vanuit dat schuldgevoel.
6. Onverklaarbare angsten en fobieën: omdat ze zich niet bewust zijn van de oorzaak van hun gevoelens en emoties. Doodsangst hoort hier ook bij.
7. Gevoeligheid voor afwijzing en verlatingsangst: omdat ze zich niet volledig verbonden voelen met anderen en bang zijn om verlaten te worden.
8. Perfectionisme en controle behoeftigheid: omdat ze zich willen beschermen tegen gevoelens van verlies en falen.
9. Moeite met het aangaan van vertrouwensrelaties: omdat ze zich niet volledig kunnen openstellen en vertrouwen.
10. Gevoelens van onvolledigheid en een gebrek aan verbinding met anderen: omdat ze het gevoel hebben dat er iets ontbreekt in hun leven en zich niet volledig verbonden voelen met anderen.
Hier zijn enkele tips om je te helpen bij de rouwverwerking:
1. Geef jezelf toestemming om te rouwen en je emoties te uiten. Sta stil bij je verlies en bij welke effecten dit heeft op je huidige leven.
2. Zoek steun bij anderen die hetzelfde meemaken als jij. Online communities en ondersteuningsgroepen kunnen een goede plek zijn om contact te leggen met anderen.
3. Werk samen met een (energetisch) therapeut om te helpen bij het verwerken van verlies en het omgaan met andere emotionele problemen en levensthema's die horen bij dit AGM stuk.
4. Maak een ritueel of gedenkteken ter ere van je tweelinghelft(en) en gebruik dit als een manier om hun aanwezigheid in je leven te erkennen en te herinneren.
5. Schrijf in een dagboek of praat met een vertrouwde vriend of familielid over je gevoelens en emoties. Schrijven en delen in contact met een ander helpt om je gevoelens en ervaringen te verwerken.
6. Probeer deel te nemen aan groepsactiviteiten en evenementen om nieuwe vriendschappen te sluiten en sociale verbindingen op te bouwen.
7. Zoek manieren om jezelf te uiten en je creativiteit weer te laten stromen
8. Focus op je eigen welzijn en neem de tijd voor zelfzorg.
9. Verbind je met je broer(s) of zus(sen) op spirituele wijze, bijvoorbeeld door middel van meditatie of gebed.
10. Praat over je ervaringen met je naaste familie en vrienden, zodat ze je kunnen steunen. Wees geduldig met jezelf en geef jezelf de tijd om te helen en verder te gaan.
Tip 77 - Er is geen goede of foute manier om te rouwen
Rouwen is een heel persoonlijk proces. Er zijn boekjes waarin het rouwproces beschreven staat. Dit is een soort gemiddelde, een schets van hoe het meestal gaat.
Maar maak je geen zorgen als je niet het spoorboekje van het rouwen volgt. Dat is er namelijk niet. Rouwen is van zoveel factoren afhankelijk dat er geen persoonlijke handleiding voor is.
Neem tijd en rust om te voelen wat er is, wat het ook is en laat de tijd zijn werk doen.
Tip 78 - Gun jezelf een aantal gesprekken met een therapeut
Rouwen kan verwarrend zijn als je ambivalente gevoelens en gedachten ervaart voor degene die is overleden. Dit kan het rouwproces belemmeren/stagneren. Gun jezelf dan een aantal gesprekken met een therapeut, om deze te onderzoeken en te erkennen.
Tip 79 - Zorgbare aandacht voor dat wat zich aandient
Als je in rouw bent lijkt het soms alsof de tijd stil staat, terwijl het leven gewoon doorgaat, lijkt voor jou alsof dat niet zo is.
Rouwen laat je stil staan, het laat je terugkijken. Daarvoor is het ook nodig om de tijd te nemen. Je wordt immers gevraagd om tot besef en acceptatie te komen.
Daarvoor is zorgzame aandacht nodig voor dat wat zich aandient. Het tempo wat daarbij past is voor iedereen verschillend.
Tip 80 - Neem de tijd om te rouwen
Neem de tijd om te rouwen. Vooral in het begin, dan staan mensen nog dicht om je heen en steunen je. Gebruik de steun die je krijgt, weet dat de mensen die je willen steunen dit ook graag voor je doen.
In Nederland rouwen we kort om verlies van dierbaren, in veel landen is dat anders en staat er een langere tijd voor. Ook als eer voor de overledene, maar dit is ook als verwerking.

Tip 81 - De zelfhelende rol van emoties
"Verdriet als reactie op het verlies van iemand die ons dierbaar is, kan lang duren. Het kan steeds weer onverhoeds opkomen, in golven die ons nog weken en maanden na het verlies kunnen overspoelen.
Maar ook in die gevallen heeft de geest manieren om zichzelf te genezen. Zelfs bij -bijna ondraaglijk- verdriet ontdekken de meesten dat het leven geleidelijk zijn loop herneemt en dat ze af en toe weer kunnen lachen."
(uit mindfulness en bevrijding van depressie door M.Williams et al.)
Aandacht voor welke gevoelens je ervaart op dit moment, zonder je eraan vast te klampen en zonder ze weg te duwen helpt om het verlies een plaats te geven en om de draad van leven weer op te pakken.
Een aangrijpend maar prachtig boek over verlies en weer betekenis geven aan het leven is geschreven door Victor E. Frankl, "De zin van het bestaan"
Hierin beschrijft hij als wetenschapper maar ook als slachtoffer het belang van betekenis geven aan verlies.
Tip 82 - Vier zoveel mogelijk de gewone momenten
Een verlies leert je hoe kostbaar juist de gewone, dagelijkse, vanzelfsprekende dingen zijn. Dat is een enorme verrijking van je leven.
Vier zoveel mogelijk van deze ‘gewone’ momenten van toen en nu, en blijf dit doen.
Welke ‘gewone’ momenten ga jij vieren en waarom?
Tip 83 - Neem tijd en ruimte voor jezelf na een afscheid
Neem tijd en ruimte voor jezelf na een afscheid. Het heeft geen zin zo snel mogelijk terug alles te willen opnemen, als je hierdoor uiteindelijk weer een stap achteruit moet zetten.
Tip 84 - Zoek zorgzame mensen
Zoek zorgzame mensen. Zoek familieleden en vrienden die je gevoelens van verlies kunnen begrijpen. Doe mee in ondersteunende groepen met anderen die soortgelijke verliezen ervaren.
Uit je gevoelens. Vertel anderen hoe je je voelt. Het helpt u om door het rouwproces te komen.
Denk aan je gezondheid. Houd regelmatig contact met uw huisarts en zorg ervoor dat u lekker eet en voldoende rust krijgt. Wees bewust van het gevaar dat u afhankelijk kunt worden van medicijnen of alcohol om uw verdriet te behandelen.
Aanvaard dat het leven voor het leven is. Het duurt moeite om opnieuw in het heden te leven en niet in het verleden te wonen.
Uitstel van belangrijke levensveranderingen. Probeer te stoppen met het maken van belangrijke wijzigingen, zoals verhuizen, hertrouwen, banen veranderen of een ander kind hebben. Je zou jezelf verliezen om je voor je verlies aan te passen.
Wees geduldig . Het kan maanden of zelfs jaren duren om een belangrijk verlies te absorberen en uw gewijzigde leven te accepteren.
Zoek hulp wanneer nodig. Als het verdriet teveel lijkt om te dragen, zoek je professionele hulp om door je verdriet heen te helpen. Het is een teken van kracht, geen zwakte, om hulp te zoeken.
Tip 85 - Zie je verlies onder ogen
Zie je verlies onder ogen. Probeer het niet te ‘parkeren’ en maar door te gaan alsof alles nog hetzelfde is.
Als je je gevoelens toelaat, helpt je dat het leven weer op te bouwen. Het is mogelijk op een helende manier met je verdriet om te gaan. Hoe moeilijk ook.
Je moet weten dat je verdriet een onderdeel is van de weg omhoog.

Tip 86 - Spreek zo nu en dan over je verlies
Voel je niet persoonlijk gekwetst als vrienden en familie weinig aandacht voor je verlies lijken te hebben. Dat gebeurt meestal niet uit onverschilligheid.
Mensen hebben er in dit soort situaties vaak de grootste moeite mee zich een houding te geven. Zij weten zich geen raad met hun eigen gevoelens. Je maakt het hen en jezelf een stuk makkelijker als je zo nu en dan over je verlies spreekt.
Tip 87 - Verlies heeft de neiging om te gaan stapelen
Verlies heeft de neiging om te gaan stapelen. Wanneer je eerder een verlies hebt meegemaakt, bijvoorbeeld doordat er iemand in je naaste omgeving is overleden, kan het zijn dat je extra kwetsbaar bent bij een nieuw verlies.
Het is goed hier rekening mee te houden en vriendelijk te zijn voor jezelf. Je hebt ervaring op dit gebied en dit heeft je gevormd. Je bent hierna wellicht weer goed verder gegaan met je leven, maar als zich een vergelijkbare situatie aandient, kun je je eigen kwetsbaarheid voelen.
Tip 88 - Erken en benoem je levens verlies
‘Levend Verlies’ is de term die Manu Kierse heeft geïntroduceerd om levenslange rouw aan te duiden, die men ervaart wanneer iemand of een naaste, getroffen wordt door een chronische ziekte of beperking. Het gaat over verdriet dat altijd kan oplaaien, verwacht of onverwacht en dat soms verergert door de jaren heen.
Wat heel ondersteunend kan zijn als je moet leven met 'een levens verlies' is om wat je meemaakt te erkennen en te benoemen als verlies, zodat je de betekenis die het heeft herkent. Informatie helpt om te normaliseren wat vaak als abnormaal wordt beschouwd (Harris, 2011)
Tip 89 - Boekentip: Stad vol balonnen
'Stad vol ballonnen' van Femke van der Laan
Een jaar van rouw
Uitzending gemist:
DWDD Summerschool, hoe ga je om met rouw?
Heb verdriet en deel verdriet!
Prachtige uitzending!
Tip 90 - Filmtip: Tonio
SAMEN IN ROUW, MAAR TOCH ALLEEN…
‘Tonio van der Heijden wordt in 2010 door een auto geschept en overlijdt. Het leven van zijn ouders zal nooit meer hetzelfde zijn. Ze ervaren de meest intense pijn maar moeten ook zien hun eigen leven voort te zetten.’ Dit is de pitch van de film Tonio, een verdrietige en indrukwekkende film.
Laatst ben ik met een vriendin naar de film ‘Tonio’ geweest. Voorbereid met een pakje papieren zakdoekjes op een emotionele reacties mijnerzijds (als ik films bekijk die mij raken hou ik het meestal niet droog). Maar niets was minder waar…
TONIO
‘Tonio’ is gebaseerd op het gelijknamige, op waarheid gebaseerde boek van A.F.Th. van der Heijden. Het was een mooie, bijzondere verfilming, met een bepaald soort afstand dat ik niet direct de zakdoekjes nodig had (behalve bij de begrafenis, dan komt het wel heel dichtbij…). Veel oog voor details van het rouwproces en de verwardheid van het verdriet om het overlijden van hun zoon.
ROUWEN
Mooi om te zien hoe beide ouders elkaar eerst vinden in de schrik van hun verdriet en daar samen in zijn. Des te pijnlijker om te zien hoe ze langzaam ieder hun eigen rouwproces aan gaan en elkaar daarin verliezen.
Zij gaat terug naar de kindertijd van haar zoon, naar de mooie herinneringen die ze daaraan heeft. Zij zoekt de Verlieskant? Hij wil de avond van het ongeluk reconstrueren, op zoek naar houvast? Op zoek naar betekenisgeving? Hij zoekt daarin de Herstelkant om zo de Verlieskant te proberen te vermijden?
ROUWPROCES
Bij rouwen kan er sprake zijn van een pendelbeweging tussen ‘Verlies’ en ‘Herstel’, zoals beschreven in het duale procesmodel (Stroebe 1999 uit Mönnink 2015). Een positieve reactie op het ene moment kan zo weer omslaan in een negatieve reactie op het volgende moment en vice versa. In het rouwproces is er steeds afwisseling tussen ‘pijn van het verlies’, ‘afleiding’ en ‘verder gaan met het leven’.
Een pendelbeweging kan suggereren dat er in deze afwisseling structuur zit. Afwisseling tussen ‘Verlies’ en ‘Herstel’ is afhankelijk van persoonlijkheid, hoe je opgegroeid bent, hoe je gewend bent om te gaan met belangrijke gebeurtenissen, de sociale omgeving et cetera. Daardoor is het rouwproces voor ieder mens een uniek eigen proces dat zich niet houdt aan een bepaalde wijze, volgorde of tijdsduur.
ROUWTAAL
Doordát rouwen een uniek proces is, maakt dat je als ouders niet altijd hetzelfde op het gemis reageert. Ook al ben je samen in rouw, soms sta je dan toch alleen in je verdriet. Daarbij is het haast niet te doen om begrip op te brengen voor een ander als je zelf in een rouwproces zit.
Hierdoor is de kans groot dat ouders na het verlies van hun kind ook vaak elkaar gaan verliezen.
Professionele rouwbegeleiding zou kunnen duidelijk maken dat het geen onwil of onbegrip is. Dat het tijd nodig heeft om elkaars rouwtaal te verstaan, dat je het uit kunt en/of moet houden bij de ander om elkaar daarna weer terug te kunnen vinden.
Die strijd zie je ook terug in de film ‘Tonio’. Een film die prachtig is om te zien, die je raakt.
Ben benieuwd hoe jij de film vindt!

Tip 91 - Neem de tijd en rust om te rouwen
Tip 92 - Gerichte hulp bij een gestagneerd rouwproces
Dit kan voortkomen uit eerdere onveilige hechtingservaringen, meestal in de vroege jeugd. Daardoor heeft iemand niet geleerd om emoties die bij een verlies horen op een adequate manier te reguleren en /of steun hierbij te zoeken.
Hierop gerichte hulp kan een gestagneerd rouwproces weer op gang brengen.
Tip 93 - Boekentip - Helpen bij verdriet en verlies
Een proces verondersteld dat je ergens begint, namelijk met veel verdriet, en dat je dan dan na een lange weg "uit" komt. Dat is meestal niet zo.
Rouwen is een taak. Een taak die veel enrgoe kost en onderdelen kent die ook weer als een doolhof door elkaar heen lopen.
Hij geeft praktische tips voor de rouwende en de omgeving. Voor de omgeving geld in hoofdzaak: ten eerste: luister, ten tweede: luister en ten derde.....luister! (en kom als.je.blieft niet met je eigen ervaringen!!!
Het boek schenkt ook heel goed aandacht aan de verschillende vormen van rouw. Zowel goed wanneer je er zelf midden in zit als wanneer je er vor iemand wil zijn in rouw.
Tip 94 - Verdrietig en niet alleen!
Soms is het fijn om verdriet te delen en er erkenning voor te krijgen. Daarom hebben we in Oss een Rouwcafé opgezet. Deelnemers geven aan dat ze het als zeer prettig ervaren dat het verdriet er gewoon mag zijn, ook als hun dierbare jaren geleden is overleden.
Misschien dat er bij jou in de buurt een lotgenotengroep is voor mensen in rouw? Steun in rouw kan heel helpend zijn.
Tip 95 - Boekentip: RRRauw!
RRRauw! vertelt het hilarisch ontroerende jaar van een kleurrijke rouwdouwer die je met de speed of love vanuit de veilige knuffelvortex van haar grot meesleept door een volle bak echte rouw en de liefde die met kwetsbare humor overeind blijft als twee geliefden in drie maanden tijd versneld samen oud worden.

Tip 96 - Besef dat rouwen, keihard werken is
Gun jezelf de tijd en veroordeel jezelf niet dat het niet snel genoeg gaat.
Er komt ooit ergens een keer " opeens"" een moment dat je je iets lichter voelt en dat betekent dat je in een opwaartse spiraal gaat. Sterkte en succes!
Tip 97 - Rouwen is tijd nemen om een wond te laten helen
Rouwen is de andere kant van de liefde zegt prof. Manu Keirse heel mooi. Rouwen is stil zijn, is soms een dag in bed willen blijven. Is het soms van de daken willen schreeuwen als iedereen weer zijn gangetje gaat en van jou verwacht dat jij dat ook weer doet. Maar zo werkt het niet.
Rouwen is tijd nemen om een wond te laten helen, rouwen is tijd nemen om dat wat er echt niet meer is langzaam tot je door laten dringen. Rouwen is ook leren het vuur van je eigen leven weer durven aan te steken, jezelf daar toestemming voor leren geven.
Je hoeft dat niet alleen te doen. Soms zullen er dagen zijn waarop je echt alleen wil zijn, met je gedachten, met je herinneringen, met foto boeken, met een pen en papier.
En soms zijn er dagen waarop dat echt niet lukt en je graag gezelschap hebt om er nog eens, misschien alweer, over te praten. Doe dat. Maak een lijst van mensen van wie je zeker weet dat je ze kunt bellen. Ook als iedereen denkt dat je de draad alweer hebt opgepakt. Je hoeft het niet alleen te doen.
Tip 98 - Boekentip: Sprookje van de Dood
Tip 99 - Boekentip: Psychologie van een gebroken hart
Akke-Jeanne Klerk schreef met Psychologie van een gebroken hart een prachtig, hoopvol boek over iets wat ons allemaal overkomt in ons leven: een gebroken hart.
Na een verbroken liefde, maar ook na het verlies van een dierbare, een onvervulde levenswens of het verlies van een baan kunnen we ons hart breken.
Een moeilijk en verdrietig proces, maar Akke-Jeanne laat ons zien dat het herstelproces begrijpen – het omzetten van een gebroken hart in persoonlijke groei – perspectief biedt.
Ontwikkel compassie met jezelf en anderen, neem de regie in eigen hand en stippel je eigen koers uit. Zo open je de deur naar de volle ervaring van het bestaan en ben je vrij om nieuwe mogelijkheden te verkennen. Volg je hart opnieuw!
Tip 100 - Je lichaam wijst je de weg
Neem jezelf serieus en doe deze dagen rustig aan. Het is alsof je in de laatste dagen voor een bevalling bent, het zit eraan te komen. Muziek, een mooie film, een ontroerend gedicht, het kan je helpen om te ontsluiten.

Tip 101 - Hervinden wie je bent
Tip 102 - Herverbinden
Delen hoe het precies gegaan is en hoe het nu gaat. Het verlies, het afscheid, de tijd die volgde en hoe het nu is. Vertellen over hoe het was, niet globaal, maar precies, zoals je het nu ziet, met aandacht voor hoe het nu voelt. Echt praten, met gevoel, en gehoord worden - een therapeut waar je een ‘klik’ mee hebt biedt de benodigde aandacht en veilige ruimte. Herverbinding is mogelijk.
Tip 103 - Rouw op je eigen unieke manier
Wees vooral alert als mensen je vertellen dat het leven doorgaat, en dat het klaar moet zijn met je verdriet.
Als je jezelf de tijd en ruimte geeft om al je emoties te voelen en te doorleven komt er vanzelf een moment dat het leven langzaamaan weer wat lichter voelt.
Tip 104 - Schuldgevoel
Tip 105 - Rouwen gaat over verlies

Tip 106 - Maak je verdriet bespreekbaar
Levend Verlies is een om de levenslange rouw aan te duiden. Rouw die je ervaart wanneer jijzelf of een naaste, getroffen worden door een chronische ziekte of beperking. Het gaat over het verdriet dat altijd kan oplaaien, verwacht of onverwacht en dat soms verergert door de jaren heen. Ook wel chronische rouw genoemd, het is verdriet om een verlies wat nooit eindigt.
Bij levend verlies gaat het om rouwgevoelens die ontstaan wanneer je afscheid neemt van verwachtingen. Bijvoorbeeld de verwachting dat het leven anders had kunnen lopen wanneer je zoon of dochter geen beperking zou hebben. Daarnaast is er de erkenning dat het beeld van de toekomst noodgedwongen is veranderd. Dat is niet eenmalig, maar komt steeds weer terug, in elke levensfase. Dat maakt het proces van levend verlies zwaar en intensief.
Mijn tip: maak je verdriet bespreekbaar en betrek je gezin/omgeving bij dit gesprek. Laat anderen weten hoe het voor jou is om met deze situatie om te gaan. Juist wanneer de zorg intensief is en lang kan duren, is het fijn te weten dat je het niet alleen hoeft te doen.
Tip 107 - De invloed van je opvoeding op jouw rouwproces
Heb jij bijvoorbeeld geleerd dat je mag rouwen? Dat je erover mag praten? Dat je aan mag geven wat je wel of niet prettig vindt? Of wat je nodig hebt? Niet iedereen kan ja zeggen op bovenstaande vragen en sommige mensen hebben daardoor het gevoel dat ze het allemaal alleen moeten doen, dat ze hierbij geen hulp mogen vragen.
Maar hoe moeilijk het soms ook is om hulp in te schakelen, weet dat je het niet alleen HOEFT te doen.
Tip 108 - Rouwen hoef je niet alleen te doen
Wie in de rouw is, voelt zich soms heel alleen en onbegrepen. Het is moeilijk om te zien dat de wereld verdergaat op het moment dat de jouwe stilstaat. Het vinden van steun en begrip vanuit de omgeving is dan ook van groot belang. Soms is die er niet of onvoldoende. Soms heb je behoefte aan meer. Ga dan op zoek naar hulp. Rouwen hoef je niet alleen te doen.
Tip 109 - Boekentip 'Vingerafdruk van verdriet- woorden van bemoediging'
Manu Keirse is een autoriteit op het gebied van rouw en heeft meerdere boeken hierover geschreven.
Dit boekje biedt steun en troost aan mensen die geconfronteerd zijn met verlies. Het is het helemaal waard om jezelf cadeau te doen in deze moeilijke tijd van je leven. Het is een boekje dat je elke keer er weer even bij kunt pakken als een troostende metgezel waarin mooie teksten en gedichten staan en je het gevoel geven niet alleen te zijn.
Tip 110 - 4 rouwtaken
1. de realiteit onder ogen zien
2. de pijn ervaren
3. je aanpassen en opnieuw leren genieten terwijl je de herinnering bewaart. 4. de dierbare overledene niet loslaten, maar anders vasthouden.
Er is geen vaste volgorde, voor d emeeste mensen lopen deze 4 rouwtaken door elkaar. Onvoltooide rouwtaken

Tip 111 - Rouw wat is dat?
In dit stuk beschrijf ik het gedrag en emoties die mensen kunnen hebben bij het overlijden van een dierbare, een scheiding, bij het afscheid van een kind die uit huis gaat, liefdesverdriet, een partner die ziek wordt bij een vriendschap die verbroken wordt.
Welke emoties en gedragingen kun je hebben als je in de rouw bent?
Tegenstrijdigheid in gevoelens en gedrag. Boos en verdrietig, van alles willen doen maar tot niets in staat voelen. Hulp willen van anderen, maar tegelijkertijd alleen willen zijn.
Afspraken vergeten, taken niet afmaken, geen structuur kunnen aanbrengen, niet weten welke dag het is, niet weten hoe laat het is.
Schuldgevoel over dingen die je wel of niet hebt gedaan toen je dierbare nog leefde, had ik maar dit gezegd of gedaan. Schuldgevoel omdat jezelf nog leeft maar de ander dood is.
Bang zijn dat ook andere dierbaren zullen komen te overlijden of weggaan.
Boosheid: boos op de overledene omdat hij de ander achterlaat, boos op de omgeving bijvoorbeeld agressie voelen als je een zwangere vrouw ziet omdat jezelf een miskraam hebt gehad. Of een stelletje tegenkomt dat zich verliefd gedraagt als je liefdesverdriet hebt.
Schaamtegevoel: Als kind je schamen ten opzichte van leeftijdgenootjes, omdat je geen moeder meer hebt. Een man die zich schaamt over het verdriet dat hij ervaart nadat zijn moeder is overleden
Depressieve gevoelens van wanhoop en verdriet: nergens meer zin in hebben, piekeren, pessimistisch, eenzaamheid, gevoelens van waardeloosheid.
Dromen: nachtmerries en andere beangstigende dromen.
Lichamelijke reacties zoals: Ervaren van dezelfde lichamelijke symptomen waar aan de naaste is overleden, verlies van eetlust, te veel eten, hyperventilatie, wegvallen van seksueel verlangen, lusteloosheid.
Bron: Manu Kierse: helpen bij verlies en verdriet
Heb je hulp nodig bij het verwerken van een verlies op welk gebied dan ook? Maak een afspraak met een therapeut.
Tip 112 - Podcasts over rouwen
Tip 113 - Rituelen kunnen je helpen
Rituelen kunnen je helpen.
Tip 114 - Krijg zicht op je eigen rouwproces
Kubler Ross heeft de rouw beschreven in 5 fases.
1.ontkenning
2. woede
3. marchanderen
4. verdriet, depressie
5. aanvaarding
Deze beschrijving kan je zicht geven op je eigen rouwproces.
Misschien is er een fase bij, die je wellicht niet beleeft, waardoor het rouwen staakt.
Alle gevoelens doorleven leiden tot aanvaarding van het verlorene.
Tip 115 - Doe een aantal rouwverwerking sessies
Veel mensen staan er niet zo bij stil om bij rouwverwerking een therapeut in te schakelen maar als een dierbare plotseling wegvalt brengt dit een hele reeks emoties met zich mee, bewust en onbewust.
Na verloop van tijd en dat kan soms zelfs jaren zijn, kunnen er emotionele reacties en of problemen ontstaan die niet te plaatsen zijn (de onbewuste emoties).
Dit kan verdriet zijn die tijdens het rouwproces niet tot uiting is gekomen of door het plotselinge verlies dingen niet heb kunnen uitspreken. In een aantal rouwverwerking sessies gaan we kijken wat hier aan ten grondslag ligt om dit als nog een plek te geven, dit werkt heel bevrijdend en troostend.

Tip 116 - Rouw is (ver) werken
Rouw is (ver) werken
Mensen vragen wel eens: hoe lang duurt rouw?
Dat is per mens, per situatie en per relatie anders. Hoe lang het ook duurt: geef jezelf de tijd. je mag verdrietig zijn om het verlies van een dierbare.
Het verwerkingsproces gaat vaak via een bepaald patroon:
ontkenning- boosheid-gevecht aangaan-depressie-aanvaarding.
Rouw kost energie, gun jezelf de tijd om er van bij te komen. Het is hard werken om de geliefde los te kunnen laten en weer op te kunnen staan.
Wanneer jezelf behoefte hebt er over te praten , zoek dan iemand waar je dat mee kan delen. Wegstoppen en negeren helpt niet!
Tip 117 - Rouwverwerkings-wandeling
De natuur als metafoor van het leven: na elke winter begint opnieuw een lente. Als je te maken hebt met het verlies van een dierbare kun je een rouwverwerkingswandeling doen, alleen, samen of onder begeleiding van een coach of therapeut.
Tip 118 - Rouw volgt niet altijd meteen op een verlies
Rouw volgt niet altijd meteen op een verlies. Het kan goed zijn dat er jaren later een periode in je leven komt waarin het niet goed met je gaat. Vaak merk je na een tijd dat je bezig bent met een oud verlies.
Rouw laat zich niet sturen en kan op onverwachte momenten de kop opsteken. Het helpt dan om te weten dat dit vaker gebeurt. Dit voelt vaak niet prettig, omdat het met allerlei emoties gepaard gaat.
Neem deze emoties echter serieus en zorg goed voor jezelf. Dan kun je zo'n periode goed doorkomen en er wat 'opgeruimder' uitkomen.
Tip 119 - Verlaat verdriet komt vaker voor
Wanneer je ooit in je leven een verlies hebt geleden, kan het zijn dat dit later in je leven weer naar voren komt. We noemen dit ook wel 'verlaat verdriet'. Het komt regelmatig voor bij het overlijden van een ouder.
Als kind ben je bezig je te ontwikkelen en soms past het verdriet van een ouder daar niet goed naast. Het wordt dan onbewust uitgesteld. Dit betekent dat het op een ander moment in je leven, waarop je het soms helemaal niet verwacht, weer opduikt.
Dan kan er alsnog een periode van rouw ontstaan. Mocht je het gevoel hebben dat dit aan de hand is, weet dan dat dat vaker gebeurt. Wellicht kom je er zelf goed doorheen. Lukt dit niet goed, vraag dan hulp van je omgeving of van een therapeut.
Tip 120 - Schrijf eens elke dag drie dingen op waar je blij van werd
Schrijf eens elke dag drie dingen op waar je blij van werd. Dan word je je bewust dat ook al vind je het leven op dit moment zwaar, er toch elke dag een aantal momenten zijn waarop je wél blij was.

Tip 121 - Wees lief voor jezelf
rouwen doe je op je eigen manier, zolang of zo kort als dat jij nodig hebt. Wees lief voor jezelf. Lukt het een uur/dag om geconcentreerd in het hier en nu te zijn -> geniet ervan!
Is er een dag dat je je alleen maar ellendig voelt, ga daar dan niet tegen vechten en vraag je af waar jij op dat moment behoeft aan hebt.
Tip 122 - Maak ruimte voor je gevoelens
Maak ruimte voor je gevoelens; Wanneer je er niet over wilt of kunt praten, dan kun je een dagboekje voor jezelf maken waarin je alles opschrijft wat er door je heen gaat.
Sluit altijd af met 1 positieve gedachte (hoe moeilijk dat soms ook is), wetend dat er licht is aan het einde van de tunnel.
Tip 123 - Book tip: it's ok that you're not ok
For all of you who are grieving, there is a wonderfull book that might be helpful to you. The title: it's ok that you're not ok, meeting grief and loss in a culture that doesn't understand by Megan Devine.
This book is a permission slip to feel what you feel, do what you do and say what you say when life finds you in a place of profound loss and the world seems hell-bent on telling you the right way to get back to being the person you'll never be again.
It may be so, that the experience of the writer is not comparable to yours, on the other hand it helps you to allow yourself to be compassionate to yourself and to reach out for help to bear the pain without suffering.
Tip 124 - Geef rouw de tijd om een plekje te krijgen
Rouwverwerking.
Dit kan zijn verlies van een dierbare maar niet alleen. Het kan ook een gemis zijn heel veel dingen die invloed op je psyche en lichaam hebben waardoor je bepaalde dingen niet meer kan of mag doen. Veranderingen in relaties mbt je geliefde en je werk.
Soms hoor je dit ook bij mensen die ouder worden en allerlei gebreken krijgen hierdoor met alle gevolgen van dien.
Rouw mag er zijn, probeer je niet groter voor te doen als je bent.
Zijn er meerdere mensen bij betrokken, ieder geeft zijn eigen tempo aan, respect hiervoor hebbend.
Kijk wat jou goed doet en energie geeft.
Het heeft tijd nodig om een plekje te krijgen, tijd voor de good en bad memories, met een lach en een traan.
Tip 125 - Een ritueel kan rust, troost en ruimte geven
Yin & yang; zon & schaduw. De schaduw van leven is de dood, het gemis van iets of iemand of meer.
Door het gemis aan te duiden, het is vaak zo puur, onbewerkt, onaangenaam hard, onaangenaam van klank.
Als het ‘er mag zijn’ kan er ‘iets’ in beweging worden gebracht voor iets nieuws.
Soms raakt een gemis, een verlies iets ouds wat nog geen plekje heeft gekregen in de loop der tijd. Men heeft het vaak over een film die weer opnieuw wordt afgedraaid. Het kan zo overweldigend aanvoelen.
Een ritueel met kaarsjes, een foto, een gedicht, een herinnering kan rust, troost en ruimte geven.

Tip 126 - Boekentip: Helpen bij verlies en verdriet
Boekentip
Helpen bij verlies en verdriet
van Marin Keirse
In dit boek staan verschillende tips die je kunnen helpen bij rouw.
Het gaat niet om het verwerken van rouw , maar om rouwarbeid.
Een echte aanrader
Tip 127 - EMDR bij rouwverwerking
EMDR helpt je bij het verwerken en brengt het proces weer in beweging. Hiernaast nemen de kracht en heftigheid van de beelden of gedachten/gevoelens die te maken hebben met het overlijden doorgaans af.
Tip 128 - Meditatie is helpend bij het verwerken van verlies
Het lijden, het verdriet en de pijn zijn allen gekoppeld aan het besef van ‘ik’ of ego. Het is ‘ik’ die lijdt, ‘ik’ die afgewezen wordt, het is ‘ik’ die een dierbare kwijt is, etc.
Als de meditatie dieper wordt, vervaagt het besef van ik en de ander of ik en het object en blijft er alleen een ‘zijn’, ‘aanwezigheid’ of ‘puur gewaarzijn’ over. In deze staat is er geen pijn of verdriet, omdat degene die het beleeft en het object beide wegvallen. Als je je al verbindt, is het met een grotere harmonie die achter en voorbij de wereld der objecten ligt.
Probeer daarom je discipline van het mediteren niet te verwaarlozen in tijden van verdriet om een verlies!
Tip 129 - Van verdriet naar anders vasthouden
Een client wiens vader was overleden zei tegen mij: ik ben gegroeid van het verdriet en de schok, en toegegroeid naar het besef dat hij er echt niet meer is, ook niet meer terugkomt.
Nu ben ik zover dat ik zijn "aanwezigheid" kan waarderen. In de manier waarop ik mijn boterham smeer, herken ik ineens zijn manier van zorgvuldigheid en boterham beleggen.
Bij het openen van mijn kledingkast, herken ik de manier waarop mijn stropdassen hangen, zo deed hij dat ook. Ik heb geleerd dat hij er is. En dat heeft tijd gekost. Nu ben ik eraan toe.
Tip 130 - Video op youtube: Bestaat er een medicijn tegen verdriet
Manu Keirse, is een deskundige op het gebied van rouw en heeft daar ook een boek over geschreven.
Nu zag ik laatst een mooie video van hem op You Tube: "Bestaat er een medicijn tegen verdriet".
Een aanrader!

Tip 131 - Neem bewust de tijd om te rouwen
En juist daar ligt je heling!! Durf momenten alleen alles toe te laten en je zult merken dat dat ruimte geeft.
Tip 132 - Loslaten is een andere vorm vinden van vasthouden
Dat is een prachtige uitspraak. Maar als je nou juist nog nooit iets hebt vastgehouden? Wanneer je iets mist in je leven wat rouw veroorzaakt?
Het gemis van een partner of de pijn van een onvervulde kinderwens?
Schrijf dan eens een brief aan die partner, aan dat kindje wat nooit deel heeft kunnen uitmaken van jouw leven maar die je zoveel had willen geven. Maak het concreet en vertel wat je had willen geven en wat je mist.
Wanneer je deze brief af hebt stop je deze in een klein kistje en begraaf je deze in het bos of in je tuin en maak je er voor jezelf een klein herkenningspunt van.
Tip 133 - Door de rouw heen opnieuw leren verbinden met het leven
Verbondenheid draagt de pijn van loslaten met zich mee. Rouw heeft vele gezichten.
Het verlies in de dood of aan het leven zelf: de ander die je niet meer kunt bereiken.
Afscheid van een gezond lichaam, een baan, je land van herkomst; heimwee om dat wat niet was, niet is en nooit meer komen zal.
Door de rouw heen kunnen we ons opnieuw leren verbinden met het leven, en met alles wat ons daarin roept.
Tip 134 - Boekentip: Afscheid nemen
Tip 135 - Boekentip: Hoogteverschillen
Interessant voor cliënten en therapeuten.

Tip 136 - Geef jezelf eerst de tijd om rouwen.
Geef jezelf eerst de tijd om rouwen.
Als je na een jaar/anderhalf jaar merkt dat je in de diepe emoties blijft zitten, dan kan het zijn dat er nog onafgemaakte zaken zijn omtrent het verlies.
Het is fijn om samen met een therapeut hier naar te kijken zodat je weer verder kunt.
Tip 137 - Geef jezelf tijd en ruimte
Blijf erover praten, geef jezelf de ruimte in je gesprekken en in de tijd om te werken aan je rouwtaken. Het kost tijd en ruimte om de weg te zoeken in het doolhof dat 'rouw' heet en wees daarin zelf je beste vriend.
Tip 138 - Boekentip: Van klacht naar kans
Tip 139 - Boekentip: Dit ben ik! Worden wie je bent met Transactionele Analyse
Tip 140 - Schrijf een brief
Schrijf vandaag eens een brief naar degene die verloren bent. Of aan datgene wat je nooit hebt kunnen vasthouden. Of aan het 'iets' wat je bent krijtgeraakt. Bedank ook wat diegene of dat heeft betekent in je leven en hoe je nu leeft zonder.
Als je het fijn vind kun je de brief aanvullen met tekeningen/ handlettering of iets wat voor jou belangrijk is om eraan toe te voegen.
Laat de brief ook rustig even liggen om te kijken of je er later nog iets aan wil toevoegen.

Tip 141 - Boeken tip: Afscheid nemen, loslaten wat dierbaar is
Afscheid nemen, loslaten wat dierbaar is. Riekje Boswijk-Hummel.
Het is een opmerkelijk boek die je meeneemt in het proces van loslaten en rouwen.
Tip 142 - Een gids bij rouwen
Een waardevolle gids vol wijsheid en praktische aanwijzingen is nog steeds het boek van Manu Keirse - Helpen bij verlies en verdriet.
Om zelf te lezen bij het rouwen om een geliefde, maar ook om een paar toepasselijke bladzijden te laten lezen door je naaste, om te helpen jou te helpen.
Tip 143 - Vermijden verlengt het rouwproces
Ik heb mijn toekomstwens moeten laten varen doordat ik ongewenst kinderloos ben. Ik zal dus nooit moeder worden en dat is ook een rouwproces. Daarnaast is mijn man in 2016 aan kanker overleden. Een jaar daarna kreeg ik zelf kanker. Daardoor heb ik moeten rouwen door verlies van mijn gezondheid.
Het gaat momenteel heel goed met mij en wil je daarin graag begeleiding geven als je daar voor open staat. Ik heb allerlei dingen aangepakt van rouwgroepen bijwonen, tot het aangaan van confrontaties met het verlies, en kijken naar half glas vol, ik leef nog en wil er nog wat van maken!
Ook weet ik inmiddels dat er allerlei fases zijn tijdens rouw waar we door heen gaan. Ook kan het wel eens bij mensen stagneren.
Goed is het dan om te achterhalen waar de stagnatie vandaan komt en vooral: hoe te doorbreken waardoor je bijvoorbeeld niet meer gaat vermijden. Vermijden verlengt het rouwproces namelijk.
Ik help je graag het verlies te verweven in je huidige leven. Veel sterkte en wellicht tot ziens. Groetjes van Nicolette
Tip 144 - Lotgenotencontact
Naast alle mooie tips op deze site, wil ik ook nog even wijzen op de kracht van lotgenotencontact. Lotgenotencontact kan zeer heilzaam werken bij rouw. Dan kom je erachter dat je er niet alleen voor staat en dat wat je door maakt normaal is.
Er zijn veel boeken geschreven, bijvoorbeeld 'Tranen van liefde, dagboek van een weduwnaar' van Tim Overdiek.
Er zijn documentaires gemaakt, zoals 'Antonie en Merlijn, 10 jaar later' van de zoon van Antonie Kamerling, die 10 jaar geleden een eind aan zijn leven maakte.
Er is een online ontmoetingsplek voor nabestaanden: www.wietroostmij.nl.
En er bestaan lotgenotengroepen rouwbegeleiding, bijvoorbeeld via Humanitas.
Tip 145 - Je kan zelf een herdenkingsritueel bedenken
Je kan zelf een herdenkingsritueel bedenken. Huilen, lachen, praten; bij een ritueel is er ruimte voor alle emoties.
Bedenk een handeling of plek die herinneringen ophaalt van je dierbare. Dat kan van alles zijn, brief schrijven, vuur maken , lied zingen, iets begraven, gedenkplekje maken. Het kan helpen om symbolen te gebruiken.
Bijvoorbeeld een kaars voor warmte, licht en vergankelijkheid, een steen voor onvergankelijkheid en eeuwigheid, een boom planten voor groei.
Houd het laagdrempelig en informeel, zodat het jouw binnenwereld kan verlichten en het ritueel kan helpen vorm te geven aan dat wat in jou leeft en gehoord wil worden.

Tip 146 - Hulp bij rouwen
Tip 147 - (Veer)krachtelementen in families
Ga in tijden van rouw ook op zoek naar (veer)krachtelementen in families. Er zijn in het leven van families eerder overgangsfases of crisistijden geweest.
Hoe hebben families zich tijdens - of na ingrijpende gebeurtenissen kunnen kunnen herpakken? Hoe hebben families toen met elkaar de schouders eronder gezet. Hoe hebben families initiatieven getoond, waren ze creatief in het zoeken van oplossingen, waren ze moedig en hebben ze verbondenheid met elkaar ervaren? Hoe hebben families gevoelens kunnen delen met elkaar?
Hier zitten krachtige elementen in. Wat kan je in het hier en nu met deze (veer)krachtelementen?
Tip 148 - Bij opschorten van rouw, vraag je dan af
- wat in jouw leven wil je niet zien/weten/voelen?
- wat betekent dat voor de ontwikkeling van je eigenheid?
- welke prijs betaal je daarvoor als het om de inzet van je kwaliteiten gaat?
- wat zijn de gevolgen voor jouw partner, kinderen?
Tip 149 - Gedenkhoekje maken
Tip 150 - Iets blijvends kopen

Tip 151 - Ontmoeting
Hierbij heb je de kans om te zeggen wat je nog wilt zeggen, om zo nodig zaken die je bij je draagt die eigenlijk van de ander zijn terug te geven, om verbindingen tussen jou en de ander die ongezond zijn te verbreken. Maar ook om een hartsverbinding, de gezonde verbinding tussen jou en de ander, desgewenst te versterken.
Grote kans dat je je daarna opgelucht en goed voelt, dat je weer meer in je eigen kracht kan staan en dat er heling heeft plaatsgevonden!
Wees van harte welkom bij mij of bij een collega in jouw regio.
Advies: Vraag van tevoren of de betreffende therapeut dit aanbiedt.
Tip 152 - 'De aanwezigheid van de afwezige'
Omdat iemand (vanwege overlijden) er fysiek niet meer is, houdt de liefde of de relatie daarom nog niet op te bestaan. Wat je geleidelijk aan moet loslaten is de fysieke persoon en de wereld waarin je samen hebt geleefd.
Het is mogelijk om op een gezonde manier met de overledene in verbinding te blijven:
* Blijf over de overledene praten
- geef hem/haar daarmee de erkenning voor wat hij/zij voor jou (en de omgeving) heeft betekend
* Eer de overledene
- maak ruimte voor hem/haar in jouw leven (lett.: een gedenkplekje, foto of ander aandenken in je huis, fig. "Wat zou hij/zij in deze situatie hebben gedaan?"
Wat is er mooier dan op deze manier te bevestigen wat een betekenisvol leven iemand heeft geleefd? Dat is liefde ten tijde van rouw ...
Tip 153 - Rouwen om het verlies van een gezond lichaam
Zelf werd ik op mijn 44e getroffen door een hartinfarct. Gelukkig mocht ik ervan herstellen maar omdat het een familiaire kwestie is, blijf ik mijn hele leven hartpatiënt.
Ik vond het heel confronterend dat mijn titel van 'gezond persoon' veranderde naar 'hartpatiënt'. Levenslang.
Ik ben gaan rouwen om het verlies van mijn oude, gezonde ik. Een proces dat niet door iedereen wordt (h)erkend.
Herkenbaar? Zoek een therapeut op die bekend is met rouwverwerking, je doet jezelf daarmee zoveel recht!
Tip 154 - De leegte laten
Tip 155 - Gedicht over rouw
Als je van iemand houdt
En je bent door de dood van elkaar gescheiden
Dan is er op de wereld, niemand en niets
Die de leegte van die afwezigheid kan vullen.
Probeer het maar niet
Want het zal je nooit lukken
Aanvaard liever het gemis
Dat je is overkomen.
Want zolang die leegte werkelijk leeg blijft
Blijf je met elkaar verbonden.
Zeg niet: God zal die leegte vullen
Want, geloof me, dat doet Hij niet.
Integendeel: Hij houdt die leegte leeg
En helpt ons zo
Om de vroegere gemeenschap met elkaar
Te bewaren
Zij het ook in pijn.
Hoe mooier en rijker de herinneringen
Des te moeilijker de scheiding.
De mooie dingen van vroeger
Zijn geen doorn in het vlees
Maar een kostbaar geschenk
Dat je meedraagt.
Zorg dat je niet blijft graven
in herinneringen
maar doe het van tijd tot tijd.
Ook een kostbaar geschenk
Bekijk je niet aldoor,
Maar alleen op bijzondere ogenblikken.
Buiten die ogenblikken
Is het een verborgen schat,
Een veilig bezit.
Dan wordt het verleden
Een blijvende bron van vreugde en kracht.
Dietrich Bonhoeffer

Tip 156 - Boek. Vingerafdruk van verdriet.
Zoals er geen vingerafdruk gelijk is, is er ook geen reactie op verlies hetzelfde. Het gaat er steeds om de ruimte te nemen om je verlies op je eigen manier aan te gaan.
Manu Keirse pleit voor “het stellen van vragen, niet […] het vinden van antwoorden.” Vanuit de vragen kun je stap voor stap de richting verkennen naar een eigen leven waarvan het verlies deel uitmaakt.
Dit dunne boek helpt wegen te vinden om die stappen te kunnen nemen.
Tip 157 - Brief aan jezelf
Schrijf in deze moeilijk periode ook eens een brief aan jezelf. Deze brief is bedoeld om je te herinneren aan alles waar je steun en kracht uit kunt halen voor de momenten dat je een steun in de rug kunt gebruiken. Beschrijf in deze brief aan jezelf in ieder geval de volgende punten: Alle activiteiten waar je plezier in hebt. Alle steunende mensen uit je omgeving die je kunt bellen. Je positieve karaktereigenschappen op een rij. (Geloofs) overtuigingen die je sterk maken. Goede adviezen die je wel eens hebt gekregen en andere belangrijke dingen die je niet wilt vergeten. Een lijst met handvaten en technieken die je bruikbaar vindt voor de moeilijke momenten. Misschien zijn er nog meer dingen te bedenken die je aan jezelf zou willen schrijven om jezelf een ‘hart onder de riem te steken’, zet deze dan ook in je brief.
Tip 158 - Hypnotherapie bij rouwverwerking
Je kunt je hierbij voorstellen dat je in trance, met behulp van een soort 'diepe fantasie', naar een mooie plek in de natuur gaat waar je een ontmoeting hebt met deze persoon.
Hier heb je de gelegenheid te uiten wat je wilt. Dit geeft inzicht en begrip op een diep niveau.
Eventueel kun je 'lastige' verbindingen tussen jullie los maken, waarna je jezelf meer vrij kunt voelen om verder te gaan met jouw leven.De gezonde verbinding van hart naar hart mag natuurlijk blijven.
Mijn ervaring (als hypnotherapeut) is dat dit een heel bijzondere sessie oplevert die zeer helend voor je kan werken.
Tip 159 - Herinneringsdoos
Dat kan van alles zijn: een foto, maar ook briefjes waarop je herinneringen schrijft aan wat jullie samen deden. Gebruik hierbij je eigen creativiteit, zodat het jouw persoonlijke herinneringsdoos aan ... wordt.
Tip 160 - Verhalen houden levend
Ieder mens is een schitterend verhaal. Eer je dierbare die je bent verloren door het verhaal van zijn / haar leven te vertellen aan iedereen die het wil horen. Verhalen houden levend wat is geweest.

Tip 161 - Rouw na relatiebreuk en andere voorbeelden
- het beëindigen van een (langdurige) relatie
- het overlijden van een huisdier
- het verlies van gezondheid, bijv. na diagnose van een chronische ziekte / beperking of handicap
- het verliezen van een baan
Alle vormen van rouw hebben te maken met het leren omgaan met verlies. Je doorloopt bij elke vorm van rouw dan ook de verschillende rouwfases, die ik in een eerdere tip al beschreef. Als je je daar bewust van bent, kan dat helpen in de verwerking. Neem er vooral de tijd voor en praat erover met anderen. Doe het op jouw manier, in jouw tempo. Veel sterkte!
Tip 162 - Rouwpijn
Het is helpend voor jouw rouwproces door er te kunnen laten zijn wat zich aandient.
Geef jouw pijn de aandacht, door het er te laten zijn is al een eerste stap. Gaande weg merkje dat de ene dag heel heftig is en de andere dag weer ietsjes minder.
Tip 163 - Rouwwond
Tip 164 - Haal Rouw en trauma niet door elkaar
Na de intake komt er regelmatig uit dat de betreffende cliënt helemaal niet met trauma kampt, maar met rouw. Dit vraagt om een totaal andere aanpak dan trauma.
Dus heb je klachten, zoek een goede therapeut en ga samen uitzoeken wat het probleem is. Dan kunnen jullie het samen gericht aanpakken en kun je weer fijn door het leven.
Tip 165 - Innerlijke coach, rolmodel en kompas
Dierbare overledenen worden intern gemaakt als een innerlijk kompas, coach en/of rolmodel. Je neemt ze mee in je beslissingen en acties. Je verinnerlijkt deze personen die je zo lief zijn om ze op die manier nog deel uit te kunnen laten maken van je leven. Zo leven ze voort in jou!
We laten ze los om ze anders vast te houden!

Tip 166 - Delen van verdriet en waarom dat zo belangrijk is.
2. Onderdrukking zorgt voor uitvergroten van emoties.
3. Het voorkomt dat een ongezonde uitlaatklep wordt gezocht.
4. Verlies erkennen helpt eren en herinneren van de mooie dingen uit het
leven.
Tip 167 - Stilstaan en delen van verlies
Dirk de Wachter geeft in zijn boek `de kunst van het ongelukkig zijn` aan dat mensen die rouw niet delen met hun omgeving, jarenlang met psychische problemen te kampen kunnen hebben. Dus neem tijd voor het verlies en deel het met mensen om je heen. Zoek hulp als het je zelf niet lukt. Soms raakt het verlies in het nu aan vroegere verliezen die je toen niet hebt kunnen verwerken.
Tip 168 - Boekje dat moed en troost kan geven
Een helder filosofisch geschreven boekje dat zeker troost en moed kan geven.
Tip 169 - Rouwen kost tijd, en vraagt veel van je
Wat helpend kan zijn is om na een tijdje (dit is voor iedereen verschillend, maar ergens na een half tot een heel jaar) om aan je dierbare een brief te schrijven. Met alles erin wat je je dierbare nu nog wilt zeggen. Bv hoe je hem/ haar mist, hoe je naar hem/ haar verlangt, en ook hoe je je weg alleen nu aan het belopen bent. Als je er mee klaar bent, komt vast vanzelf op wat je met deze heel persoonlijke brief wilt. Wil je hem voor jezelf houden en wellicht begraven/ verbranden? Of wil je hem liever delen met een belangrijke ander? Alles is goed!
Tip 170 - Als rouwen je zwaar valt
Rouwen doet pijn en kan heel zwaar zijn. Realiseer je dat je verlies niet het hele verhaal is van je leven. Het is enkel een deel van je leven. Praat erover en haal fijne herinneringen van jullie samen op.

Tip 171 - Symbolen
Tip 172 - Geef jezelf de ruimte
Het erkennen van dit verlies, de pijn of machteloosheid dat contact niet mogelijk is kan net zo erg of zelfs erger zijn dan wanneer iemand is overleden. Geef jezelf de ruimte om hierom te mogen rouwen.
Tip 173 - Boekentip: Gat in je ziel
Een mooi boek van Titia Liese met ruimt tachtig blogs over de gevolgen van jong ouderverlies op op de langere termijn.
Tip 174 - Luisteren, echt luisteren, naar alles wat iemand wil vertellen
Luisteren, echt luisteren, naar alles wat iemand wil vertellen (en soms nog niet kan zeggen) is van onschatbare waarde. Niet alleen in het begin, maar ook als het verlies langer achter iemand ligt. Steeds minder mensen zullen er naar vragen, het is belangrijk om dat wel te blijven doen.
Tip 175 - Boekentip - Vingerafdruk van verdriet

Tip 176 - Praten tegen de overledene
Soms kan dit onvoldoende zijn en is er behoefte om te praten met een therapeut die gespecialiseerd is met rouw. Zoek dan hulp voor professionale begeleiding. Je bent van harte welkom in mijn praktijk in Zeist.
Tip 177 - Rouw of een burnout?
Is bij jou sprake van vermoeidheidsklachten, concentratieproblemen, verdriet of boosheid? Ga voor jezelf eens na of er een ingrijpend verlies aan ten grondslag ligt.
Tip 178 - Altijd verbonden
Neem eens de tijd om foto’s te kijken, haal herinneringen op, lach en huil. Daarna, is de ervaring, zal je je opgeruimder voelen.
Tip 179 - Jaarwisseling en rouw
✨ Misschien kun je het een moment van mooie herinneringen maken, uit dankbaarheid voor wat er geweest is, voor jullie liefde.
Tip 180 - Deel je verhaal
Verlies vergroot de behoefte aan contact maar ook gevoelens van onzekerheid, machteloosheid en hopeloosheid. Gevolg kan zijn dat je je afsluit vanuit zelfbescherming in plaats van het maken van emotioneel contact. Door je verhaal te blijven delen ontstaat er de mogelijkheid om de band onderling te versterken en te verdiepen.
Een goed gesprek met jezelf aan gaan kan de verbinding met je zelf versterken. Pak pen en papier en schrijf je verhaal. Hiermee maak je ruimte voor je verlies en rouw.

Tip 183 - Sterke liefde sterke verbinding
Tip 184 - Rouw is eigenlijk alles wat jij ervaart bij het verdriet wat je moet meemaken
Er worden door deskundigen 4, 5 of 7 fases beschreven in het proces van het verwerken van een groot verlies/rouw.
Maar het is geen trappetje door de fases heen waardoor je in de laatste fase beland en dan klaar bent. Rouw is eigenlijk alles wat jij ervaart bij het verdriet wat je moet meemaken. En hoe je daar mee omgaat is afhankelijk van veel zaken (wat heb je eerder meegemaakt, wat heb je geleerd, hoe heftig is het verdriet en het gemis bij voorbeeld). Wat jij ervaart: dat is van jou. Heb je het idee dat je er niet uit komt; zoek dan hulp.
Tip 185 - Inspiratiekaarten
De vragen, opdrachten en troostende uitspraken zijn een fijn hulpmiddel voor zowel kinderen als volwassenen om over rouw en verlies te praten.

Tip 186 - Nog overmand door emoties?
Heb jij een dierbare verloren, wat al enige tijd geleden is (jaar/jaren) en je wordt nog overmand door emoties, het gaat met je aan de haal en/of je je ziet het even helemaal niet meer zitten?
Dan zou het kunnen zijn dat er voor, tijdens en/of rond het overlijden van je dierbare nog onafgemaakte zaken liggen, die je niet bewust bent maar die maken dat je in het nu niet goed verder kunt. Rouwtherapie kan je hier bij helpen.
Tip 187 - Geen contact met je kind. Dat is ook rouw.
Het is een lastig proces, juist omdat je niet weet of de situatie ooit nog zal veranderen. Dus ergens blijft er misschien hoop. Toch is het wel de situatie waar je mee om moet leren gaan en dan is echt sprake van een rouwproces.
Een rouwtherapeut kan je helpen om je te leren met dit verlies om te gaan.
Tip 188 - Boekje voor rouwverwerking
Met zijn mooie zinnen en taal kan hij veel troost bieden. Fijn om bij d ehand te hebben in verdrietige periodes
Tip 189 - Mannen en vrouwen verdriet
Niet zo gek dat je elkaar dan kwijt kan raken in een rouwproces. Geef elkaar de tijd en ruimte om het op eigen manier te doen in open communicatie met elkaar. Schroom niet om hierbij (op tijd) hulp te zoeken.
Tip 190 - Het is geen boek over dood. Het is een boek over leven.
'Vingerafdruk van verdriet" Woorden van bemoediging.
van Manu Keirse
Onmisbare steun voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd
Het is geen boek over dood. Het is een boek over leven.
Een aanrader!

Tip 191 - Gevoel dat je iemand niet kunt helpen?
Het kan heel ongemakkelijk zijn om iemand in de buurt te hebben die in de rouw is. Je hebt snel het gevoel dat je iemand niet kunt helpen, en dat is deels ook zo. Wat je wel kunt doen, is er gewoon zijn, laten weten dat je er bent, luisteren. Luisteren zonder invullen, zonder je eigen verhaal te willen vertellen. Dan help je.
Tip 192 - Wat kun je vragen aan iemand die rouwt?
Tip 193 - Verliescirkel
Bij de website In-de-wolken kan je een verliescirkel bestellen.
Deze verliescirkel kan je gebruiken in de begeleiding van jongeren en volwassenen. Het maakt het bespreken van de verliescirkel concreter en makkelijker. De cliënt bepaalt zelf waar hij/zij over wil spreken.
Tip 194 - Haat je het leven zoek dan hulp
Tip 195 - Afscheidsbrief

Tip 196 - Boekentip: Geen blote voetjes in het zand
Dit boek is uitgegeven door stichting Lieve Engeltjes. Stichting Lieve Engeltjes is een contactgroep voor iedereen die te maken heeft met het verlies van een kind.
Door de verhalen op de website en in de boeken hopen de schrijvers troost te kunnen bieden aan lotgenoten, maar zeker ook een handvat aan te reiken aan mensen die lotgenoten willen steunen.
Tip 197 - Rouw op het werk
Gisteren hoorde ik een verhaal van iemand die na het verlies van zijn partner terugkwam op het werk en niet aangesproken werd door zijn collega's. Hij kwam binnen in een volle kantine met wel 40 mensen en er was niemand die wat zei. Hij besloot zelf maar op zijn collega's af te stappen en contact te maken. Toen kwam hij erachter dat ze "gewoon" niet wisten wat ze moesten zeggen, verlegen waren met de situatie. Hij vond dat zo vervelend dat hij voor zichzelf besloten heeft het in ieder geval anders te doen.
Hoe fijn was het geweest als hij op die eerste dag opgevangen was door een collega of door zijn leidinggevende. Als hij zijn verhaal had kunnen doen. Als ze daarna samen hadden kunnen kijken of hij weer aan het werk kon en waar hij dan mee kon beginnen.
Tip 198 - verdriet
Kom je er zelf niet uit, neem dan contact op.
Tip 199 - Huilen
Als je iemand verliest die je lief is, is het heel normaal dat je daar verdrietig over bent. Krop je gevoelens niet op, maar probeer er ruimte aan te geven.
Naast dat huilen op kan luchten is het voor anderen een teken dat je liefde en warmte nodig hebt.
Rouwen kan je niet alleen, daar heb je anderen voor nodig.
Tip 200 - Vingerafdruk van verdriet
'Vingerafdruk van verdriet' van Manu Keirse
Onmisbare steun voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd.
Het is een kostbaar geschenk voor een ander of voor jezelf.
Het is niet bedoeld om in een keer uit te lezen, maar om telkens weer ter hand te nemen.
Het is een klein mooi boekje met prachtige illustraties.
Een aanrader!

Tip 201 - Rouwen is grillig
Tip 202 - Rouwen mag
Het verlies, gemis en de pijn is erg groot wanneer je een dierbare verloren hebt. Je kan er niet omheen en proberen weg te stoppen kan ervoor zorgen dat het leger op een vervelende manier je inhaalt. Veel mensen verstoppen de pijn door zich te storten op andere zaken dat de verwerking door hard te werken o.I.d.
Beter is om, hoe moeilijk en we daar het liefst van weg willen blijven, er doorheen te gaan. Zoek hulp om de rouw om deze persoon te verwerken.
Je kan jezelf al een beetje helpen door aan alle mooie, maar ook alle slechte herinneringen aan de dierbare op te halen om zo een goed beeld te krijgen wie deze nu in werkelijkheid was, wat deze voor jou heeft betekend. Laat deze er zijn in alles wie hij of zij was.
Tip 203 - "rouwarbeid"
Je gaat werken en dat is arbeid. Rouwen is hard werken.
Je wordt er moe van maar je kunt er ook een leger hoofd van krijgen en meer berusting van krijgen. Zelf ben ik op diverse gebieden ervaringsdeskundige, dus het voert te ver om hier op papier (of op de computer) een tip te geven. Liever praat ik persoonlijk van alles met je door. Samen kunnen we sparren over wat voor jou goed zou kunnen werken. Na diepe dalen kun je steeds weer eruit krabbelen, mits je de juiste tools in zet. Ik help je er heel graag bij.
Tip 204 - Secure Bases
Secure bases zijn bronnen waar we ons welkom voelen, die veiligheid en steun bieden, en ons inspireren en aanmoedigen om in verbinding uitdagingen die het leven biedt aan te gaan.
Voorbeelden van secure base bronnen zijn: personen, dieren, de natuur, een lied, een huis, het Wad, een land, een boom, een plaats, objecten, muziek, een hobby, een wandeling, de tuin, tuinieren, ervaringen, geuren, een doel, humor, eigenschappen van jezelf … etc. Welke secure bases waren er toen & daar voor jou? Welke secure bases zijn er in het hier & nu voor jou? Welke secure bases mogen er in de toekomst & straks voor jou zijn? Bron: Jacob van Wielink, 2022, Opleiding Secure Base Coachen, De school van Transitie
Tip 205 - Hypnotherapie bij onverwerkte rouw

Tip 206 - Je verlies overleven
“Rouw verwerk je niet. Je overleeft je verlies en je leeft er mee.”
Een quote van Prof. dr. em. Manu Keirse, klinisch psycholoog, doctor in de geneeskunde en rouwexpert. Hij heeft een aantal boeken geschreven over rouwverwerking.
Tip 207 - In de stroom van tranen….
“Tel steeds je zegeningen in de stroom van tranen, en maak in de stroom van tranen de tijd tot je vriend.”
Quote van Elisabeth Kübler-Ross (08 juli 1926 – 24 augustus 2004) Psychiater en pionier in stervensbegeleiding. Zij heeft een aantal boeken geschreven over rouwverwerking.
Tip 208 - De tijd heelt alle wonden?
De tijd heelt alle wonden? Is dat wel zo eigenlijk? Je denkt dat je na een tijd, dagen, weken, maanden of jaren “genezen” bent. Of eigenlijk vinden de mensen om je heen dat dit zo zou moeten zijn. Maar dan ineens, ruik je een geur, zie je een foto of is er een belangrijke gebeurtenis in het leven. En dan wordt zonder waarschuwing weer die oude wond opengescheurd. Bahm! Daar zit je weer, midden in die rouw.
Je wil het niet, de mensen om je heen al veel minder. Je wordt geacht nu toch wel eens over die rouw heen te zijn, ook door je zelf. Je gaat vluchten of vermijden, of controleren.
Vluchten in van alles, drank, drugs, je werk, seks, noem maar op. Om maar niet dat verdriet, die spijt of wat dan ook die jou je rouw gevoelens geeft te hoeven voelen.
Je gaat controleren en vermijden. Je stopt alles weg, verbrand het of mijdt de plekken die jou aan het verlorene doen denken. Je praat er niet meer over. Je wil dat een ander er ook niet meer over praat.
En dan hoop je dat de tijd alle wonden heelt, net zoals op het plaatje. Maar wat ook op dit plaatje te zien is, is dat de rouw blijft bestaan maar dat jijzelf sterker, groter groeit.
Want weet je, de tijd geneest helemaal niets. Jij bent het die rondom je wonden, jouw leven weer opbouwt.
En hoe doe je dat dan, sterker en groter groeien zodat er plaats komt voor andere dingen in je dan die rouw?
Dat doe je onder andere door er over te blijven praten. Door er, wanneer de rouwwond weer wordt opengereten om te janken, om te schreeuwen tegen de wind in langs de vloedlijn of in een wijds open veld. Kortom door er niet tegen te gaan vechten of vluchten.
Geef jezelf die ruimte, zodat die ruimte in jou ontstaat. Alleen jij weet wat je echt nodig hebt, wat je wil en wat jouw waardes zijn.
Wanneer iets er mag zijn, zonder ertegen te vechten of van te vluchten wordt het een deel van jezelf. Wordt het niet meer zo groot maar iets wat bij jou hoort, wat ergens in jou zit.
Wil je zonder sussende woorden, zonder oordeel, mening of adviezen hulp bij dit proces?
Bel of mail me
Tip 209 - Rouw is een aanpassingsproces na een grote verandering
Loop jij vast in jouw rouwproces? Zoek dan ondersteuning bij een rouwtherapeut.
Tip 210 - Rouwen
Bijvoorbeeld het overlijden van iemand van wie u houdt. Of het verlies van uw gezondheid door een ziekte of het verlies van de hoop op een kind.
Verlies geeft veel emoties, zoals verdriet, somberheid en boosheid.
Ook lichamelijk kost rouwen veel energie. Praten met familie of een goede vriend helpt vaak goed. Als u er niet uitkomt met support kunt u hulp van een rouw -en verliestherapeut overwegen. Blijf goed voor uzelf zorgen als u rouwt: goed eten, slapen en regelmatig bewegen. Meestal wordt de rouw langzaam minder. Hoe lang het duurt is voor iedereen anders.

Tip 211 - Hypnotherapie als ondersteuning tijdens kanker
Tip 212 - Luister naar je lichaam
Tip 213 - Troost
Tip 214 - 5 fases van rouwverwerking
Tip 215 - Hoe donker ook....

Tip 216 - Emoties als golf
Tip 217 - Wat kun jij doen voor iemand die rouwt....?
- Praat niet over je eigen ervaringen, ga in ieder geval niet vergelijken; ieder verlies is anders..
- Laat de persoon in kwestie steeds opnieuw zijn verhaal doen
- Aanvaard de hulpeloosheid: niets is even goed
- Bied praktische hulp aan: Zal ik de boodschappen doen, eten voor je koken, de was doen, koffie zetten, telefoontjes aannemen?
- Breng verhalen mee over de persoon die overleden is
- Wees begripvol als de mens in kwestie afspraken gaat afzeggen
Tip 218 - Praten over verlies en rouw
Wetenschappers hebben onderzocht hoe het rouwproces is veranderd door de ingrijpende beperking die is veroorzaakt door de pandemie. Familie en vrienden die een dierbare verloren aan het coronavirus, ervoeren "sterk meer negatieve ervaringen" en toonden meer verdriet en ondersteuningsbehoeften in vergelijking met mensen die dierbaren verloren door andere ziekten, waaronder kanker, ontdekten de onderzoekers.
Begrafenissen en andere rituelen konden niet op dezelfde manier verlopen, wat tot extra angst kon leiden omdat rouwenden elkaar niet fysiek konden troosten. Bijna 2/3 van degenen die tijdens de lockdown iemand verloren, voelde zich geïsoleerd en alleen tijdens het rouwen.
De rituele en gemeenschapsaspecten van rouwen mogen niet worden onderschat als manier om de verwerking van verlies te ondersteunen. Hoewel veel mensen gesprekken over de dood en rouw moeilijk vinden, zijn ze cruciaal voor de mensen die een rouwproces doormaken.
Rouw is geen psychisch probleem, maar het kan het je kwetsbaarheid wel vergroten. Ongeveer 10% van de nabestaanden ervaart psychische aandoeningen zoals angst, posttraumatische stress of langdurig rouwen.
Praten met een professionele therapeut kan helpen bij het verwerken van het verlies van een dierbare. Veel mensen voelen zich schuldig over dingen die ze wel of niet hebben gezegd of gedaan; gevoelens van woede en schuld komen ook vaak voor, evenals verhoogde angst en stress. Je kunt bijvoorbeeld angstig zijn over hoe je het zult redden zonder de persoon die je verloren hebt, over je eigen gezondheid, over sterven, over financiële onzekerheid of over het verlies van je plek in de wereld.
Als hypnotherapeut kan ik je helpen door het geven van positieve suggesties om te helpen omgaan met angst, slapeloosheid, diepe droefheid en depressie, en andere symptomen van rouw. Het kan schuldgevoelens verminderen en je helpen manieren te vinden om er in de toekomst mee om te gaan.
Neem gerust contact op om te informeren wat ik voor jouw specifieke situatie kan betekenen.
Tip 219 - Boekentip
Vertroostingen van Dirk de Wachter
Waar vinden we troost in moeilijke tijden?Dirk de Wachter vertelt over wat hij zelf heeft meegemaakt.
We vinden troost in de aanwezigheid van de ander. Dat is de basis.
Heel troostend!
Tip 220 - Documentaire

Tip 221 - Vragenspel Openhartig
Tip 222 - Ken de fases in een rouwproces
Het is van groot belang om enigszins te snappen wat je overkomt als je in een rouwproces zit. Rouwen kan om het overlijden van een dierbaar persoon maar ook als een relatie verbreekt, als zich een ziekte aandient enz enz.
Middels de methode van een "taal erbij" neem ik mensen mee in de verschillende fases van rouw, die zich niet netjes chronologisch voordoen.
Vaak is er in eerste instantie een grote behoefte om te begrijpen wat er is gebeurd (fase 1), is er sprake van ontkenning/vermijding (fase 2), doen er zich heel veel heftige emoties voor (fase 3), waarna er in de vierde fase weer meer balans ontstaat.
Inzicht in dit proces kan je helpen te begrijpen wat er met je gebeurd, het geeft erkenning en bevestiging dat het oke is.
Blijf er niet alleen mee rondlopen, zoek mensen op.
Hartelijke groet,
Tip 223 - Boeken tip: van missen krijg je het koud
Van missen krijg je het koud
Tip 224 - Documentaire Stil water
Tip 225 - Elk rouwproces is anders
Maar wees tegelijkertijd ook gerust: het dient zich een voor een aan, op een tempo dat jij aan kan. Al voelt dat af en toe anders. Toch kan je het. En vaak word je ook nog geconfronteerd met hoe je tot die tijd “gewoon door ging” of “altijd voor anderen klaar stond”, wat je nu dus echt even anders zal moeten/mogen doen. Dit is wat jij te doen hebt, het gaat in dezen om jou: jouw rouwproces betekent ook dat jij jezelf verder ontwikkelt, dat je kanten van jezelf ziet waar je wellicht niet blij van wordt, maar ook stappen zet die je verder helpen, die je dichter bij het plaatje brengen van hoe jij jezelf zou willen zien.
En tenslotte: Vergeet niet de belangrijke mensen om je heen hier ook in mee te nemen. Weet dat zij er voor je zijn! En mocht je e.e.a. eens met een professional willen bespreken, kijk eens (op deze site) naar iemand die je aanspreekt, met wie je eens van gedachten zou willen wisselen.

Tip 226 - Soms is het leven niet leuk
WAT KAN JE DOEN?
Loop er niet voor weg, geef ook deze gebeurtenissen de tijd en de aandacht om opgenomen te worden in jouw levensverhaal. Even stil staan, even niet presteren, niet volle kracht vooruit maar een pas op de plaats.
Praat erover, schrijf erover in een verhaal of een gedicht. Schrijf een brief aan de veroorzaker van deze emoties en gevoelens.
Als je er niet uitkomt met familie en vrienden, en je hebt hulp nodig op dit lastige moment in je leven, dan kan THERAPIE je weer op weg helpen.
Je hoeft het niet alleen te doen. Zoek hulp.
Tip 227 - Je mag rouwen
Tip 228 - Schrijf een brief
Het kan je helpen om dit wel te verwoorden in een brief aan datgene of die persoon die je verloren hebt. In die brief kan je vrij alles verwoorden wat voor jou verbonden is aan de bron van je verdriet. Niemand zal je beoordelen of beschuldigden. Het is prive voor jou en dat wat je verloren bent.
Als je je sterkste emoties en verdriet geuit hebt in die brief, kun je selecteren wat je daarna met iemand kan/wil delen.
Tip 229 - Noem de naam van je geliefde
Tip 230 - Boek. Vingerafdruk van verdriet.
Zoals er geen vingerafdruk gelijk is, is er ook geen reactie op verlies hetzelfde. Het gaat er steeds om de ruimte te nemen om je verlies op je eigen manier aan te gaan.
Manu Keirse pleit voor “het stellen van vragen, niet […] het vinden van antwoorden.” Vanuit de vragen kun je stap voor stap de richting verkennen naar een eigen leven waarvan het verlies deel uitmaakt.
Dit goede, dunne boek helpt wegen te vinden om die stappen te kunnen nemen.

Tip 231 - Rouw kan over elk verlies gaan
Maar je kunt ook rouwen over het verlies van je baan, je status, je jeugd, je huis of om het verlies van je vertrouwde omgeving.
Rouwen is een overgangssituatie van iets dat er was naar leven zonder datgene wat je verloren bent. Dat is heel persoonlijk en er bestaat dus ook geen spoorboekje met tijden en stations voor dit proces.
Neem de tijd! zoek hulp en kruip weg als dat nodig is.
Therapie kan een veilige plek zijn waar er aandacht is voor jou verlies, waar je niet hoeft te relativeren, waar je vrijuit kunt huilen en praten.
Zoek hulp, je hoeft het niet alleen te doen!
Tip 232 - Accepteer dat het nu niet goed met je gaat
1. Het gaat nu niet goed, maar geloof me dit gaat voorbij.
2. Je leert veel van zo'n periode van tegenslag.
3. Kijk of je het positieve in jezelf kan vinden.
4. Alles heeft zijn reden.
5. Kop op, maak een plan en ga verder met je leven.
Vaak komen deze positieve gedachten voort uit het ongemak wat we ervaren als we iemand aanhoren die van zijn rouwproces spreekt. Pijn van de ander herinnert ons aan onze eigen pijn, en dat vinden we heel lastig. Jouw pijn mag er zijn, maar hoelang??? Hoelang voordat je maar een stap voorwaarts MOET zetten?
Herkenbaar?
Als ik in een rouwproces ben verwikkeld heb ik er niet zoveel aan om te weten dat ik ooit, ergens in de toekomst, mezelf wellicht weer anders voel. Ik heb NU OP DIT MOMENT pijn! En ik doorloop daarin mijn eigen proces. Daar heb ik ruimte voor nodig. Ruimte om te voelen wat er is, om gedachten hun beloop te laten, om mijzelf ruimte te geven voor mijn proces. Ik denk dat dit verlangen voortkomt uit mijn werk als Gestalttherapeut. In de Gestaltbenadering proberen we niet iemand te veranderen of te 'genezen'. We begeleiden het proces vanuit het vertrouwen dat de mens zelf heel goed in staat is om te groeien. En ieder doet dat in zijn eigen tempo en op zijn eigen manier. Daar is geen meetlat voor die zegt 'nu heb je wel genoeg rouw gehad, tijd om weer aan de slag te gaan'.
De meest liefdevolle tip die ik vanuit mijn perspectief kan geven aan ieder die rouwt is toestemming om te lijden. Je hebt het volste recht om te rouwen, om te voelen wat JIJ voelt, om de pijn van verlies te ervaren. Verlies van iets wat nog steeds waardevol voor je is. Neem die ruimte, neem de tijd om te voelen wat er is, en geef daar vorm aan.
Wil je meer lezen over dit onderwerp, lees dan eens It's OK that you are not ok! van Megan Devine. Wel Engelstalig, maar zo verhelderend voor jou die op dit moment lijdt en verlangt naar ruimte om te voelen wat er is.
Tip 233 - Fases in het rouwproces
1. Ontkenning - je kunt (nog) niet geloven dat je dierbare er niet meer is. Het voelt alsof hij / zij nog elk moment binnen kan lopen, je kunt je verdoofd of verlamd voelen, je kunt er gevoelsmatig nog niet bij dat diegene er niet meer is.
2. Boosheid / woede - in deze fase kan er boosheid ontstaan, vaak ook gevoelens van frustratie en onmacht. Boosheid bijvoorbeeld naar anderen zoals dokters (er zijn fouten gemaakt, had het niet anders gekund). Ook kan er boosheid ontstaan naar jezelf, uit schuldgevoel (ik heb iets nagelaten, had ik maar.....) of boosheid / kort lontje in het algemeen.
3. verdriet, somberheid - je voelt je intens verdrietig, lusteloos, hebt nergens meer zin in, je voelt je somber. Het gemis voelt groot.
4. Acceptatie - je kunt nog steeds gemis en verdriet voelen, maar je hebt het verlies een plek kunnen geven en je kunt langzaamaan je leven weer leven zoals je dat eerder ook deed. Je kunt nog steeds rouwen en ermee bezig zijn, maar je hebt wat meer geaccepteerd dat je dierbare er niet meer is. Er ontstaat berusting.
Er zit geen tijd gebonden aan elke fase; dat is per persoon verschillend. Hoe meer je stil kan staan bij het verlies en ermee bezig bent (bijvoorbeeld door met mensen erover te praten), hoe beter het rouwproces vaak verloopt.
Veel sterkte!
Tip 234 - Schuldgevoel
Wanneer je blijft steken in dat schuldgevoel raad ik je aan je hulp te zoeken bij een therapeut.
Tip 235 - Wat wil je nog vragen of zeggen?
Ook kun jij met je dierbare in gesprek gaan of hij/zij nog iets wil weten of zeggen. Je kunt bijvoorbeeld vragen of hij/zij vragen/angsten/problemen heeft met betrekking tot het sterven, het ziekteproces, je gezin of familie en vrienden die hij/zij achterlaat.
Wanneer jullie allebei alles hebben gevraagd of gezegd, dan kunnen jullie het leven samen goed afronden wat bijdraagt aan het verwerkingsproces.

Tip 236 - Boekentip: Tekens zijn overal
Tip 237 - Een boek met gouden letters
Al schrijvend vertrouw je je gevoelens van verdriet en herinneringen toe aan dit boek. Maar ook kun je hier onderwerpen in verwoorden waar je met niemand anders over praat of over dat wat je nog samen had willen doen of had willen zeggen, of ….
Het kan een woord zijn of een verhaal, het maakt niet uit. Je schrijft zo lang als jij nodig hebt.
Er zijn ook herinneringsboeken te koop, een boek met vragen aan de hand waarvan je je herinneringen schrijft.
Schrijven een fijne manier om je te uiten, je kunt schrijven op het moment dat jij wilt, het nodig heb en in je eigen tempo!
Tip 238 - Verlies verweven in je leven
En bij al die verliezen is er rouw.
Het is kostbaar om te kunnen vertellen over jouw verlies en wat het voor je betekent. Wat doet het met je, in gedachten, emoties, in je lijf? Dit heeft aandacht, ruimte en liefde nodig. Zodat je het verlies kunt verweven in je leven.
Als psychosociaal hulpverlener help ik je daar graag bij.
Tip 239 - Bestaat er een medicijn tegen verdriet?
Tip 240 - Rouw na Zelfdoding
Het is belangrijk om niet te lang alleen er mee te blijven lopen. Gesprekken bij een hulpverlener kunnen je helpen over je gevoelens en gedachten te praten en te rouwen om de persoon waar je zo van hield.

Tip 241 - Boek over Rouw na zelfdoding
(Over zelfdoding en de gevolgen voor nabestaanden)
Uitgeverij Barnabas, Heerenveen, 2006.
De schrijfster laat verschillende mensen aan het woord en vertelt ook over haar eigen ervaring.
Het boek geeft veel herkenning. Herkenning leidt tot erkenning: een van de belangrijkste dingen die helpen als je door rouw heengaat.
Tip 242 - Fases van rouw
Herinner; je bent niet je gedachten en gevoelens, je ervaart ze en bent groter dan dat. Veel sterkte. xxx
Tip 243 - zelfmoord hoe hier mee omgaan
Is het moeilijk bespreekbaar, dan maak het bespreekbaar door te benoemen, "jammer dat hij/zij deze keuze heeft gemaakt", men weet dan genoeg.
En hoe je wellicht ook "afkerig" bent tegen datgene wat heeft plaatsgevonden, er tegen vechten of vluchten heeft uiteindelijk geen zin. Probeer bij allerlei vragen die je hebt, steeds terug te keren naar het vertrouwen dat dit de beste keuze was die diegene uit vrije wil heeft kunnen maken. Heel veel sterkte. xxx
Tip 244 - Rouw na zelfdoding, schuldgevoel
In werkelijkheid hebben achterblijvers vaak juist alles gedaan wat in hun vermogen lag om hun geliefde te helpen in leven te blijven. Het is ontzettend moeilijk te beseffen dat wat je ook gedaan en geprobeerd hebt, het niet in jouw mogelijkheid lag om het drama te voorkomen. Schuldgevoelens zijn, hoewel onterecht, in zekere zin wel begrijpelijk. Je hebt immers een rol gespeeld in het leven van die ander. Dit te erkennen geeft opluchting. Een schuldgevoel kan echter ook duiden op een overlevingsmechanisme. Door je op de schuldvraag te richten, stel je dan uit wat onder ogen gezien moet worden: de pijn van het verlies en het verdriet. Als je het moeilijk vindt je verdriet toe te laten, zoek dan hulp en blijf er niet te lang alleen mee lopen. Er zijn echt mensen die je hierin kunnen steunen en begeleiden, je hoeft het niet alleen te doen.
Tip 245 - Rouwverwerking, wat als je vastloopt?
In het rouwproces is wel een eerste, meer acute periode te onderscheiden. Deze kan een paar weken tot maanden aanhouden. In deze periode wisselen intense gevoelens van verlangen en gemis zich af met gedachten, beelden en pijnlijke emoties. Met de tijd volgt een periode waarin deze reacties verminderen, verzachten en zich met golfbewegingen opnieuw aandienen. In deze periode krijg je hernieuwde belangstelling in de dagelijkse activiteiten. Van lieverlee wordt het verlies geïntegreerd in het verdere leven. De intense pijn dooft uit en de gedachten aan de overledene domineren niet langer het bewustzijn. Hoewel de tijd het grootste deel van de wond heelt, laten veel verliezen zich nooit helemaal verwerken. Soms steekt de pijn de kop weer op, zodat verwerking opnieuw aandacht vraagt.
Rouwen is niet eenvoudig. Steun en begrip vanuit de omgeving zijn erg belangrijk, net als het gevoel dat jij vrijmoedig je tijd ervoor mag nemen.
Als je merkt dat je vastloopt in de rouw of niet goed weet wat je ermee aan moet, zoek dan een hulpverlener. Samen kun je dan bekijken naar wat de rouwverwerking bemoeilijkt en kun je steun ontvangen om er door heen te gaan.

Tip 246 - "Geneesmiddelen"
tijd, moed, liefde, zachtheid, tederheid, schoonheid, creativiteit, voelen, geruststelling, troost, humor, expressie, zijn er een paar.
Welke heb jij gebruikt / ga jij gebruiken en hoe?
(Uit: Koesterkaartjes bij verlies van Saskia de Bruin)
Tip 247 - Je leven verrijkt
door wat je nu moet missen of je kunt je rijk voelen
door alles wat je hebt gekregen.
Hoe heeft de dierbare die jij nu moet missen jouw leven verrijkt?
(Uit: Koesterkaartjes bij verlies van Saskia de Bruin)
Tip 248 - Een rouwproces is als je eigen vingerafdruk
Ik loop graag hierin met je mee.
Tip 249 - Rouwverwerking - Hoe kom je bij je verdriet?
Een oefening is de cliënt iets te laten maken, schilderen, knutselen, zoeken in de tuin, bos of ergens anders in de natuur, een steen bijvoorbeeld. Of een foto laten maken die symbool staat voor het persoonlijk verdriet. Dit voorwerp kan een tijdje in huis gehouden worden en uiteindelijk met een therapeut besproken worden in therapie. In alle rust en ruimte.
Tip 250 - Heb respect voor het rouwproces van de ander

Tip 251 - EMDR helpt
Kijk voor meer informatie op mijn profiel.
Tip 252 - Traumaverwerking na plotseling overlijden
Dit is wat een cliente van mij is overkomen, 5 maanden voordat ze haar eerste afspraak met me maakt. Het was totaal onverwacht gebeurd, dus ze had ook geen afscheid kunnen nemen. Ze bleef achter met vragen over hoe het had kunnen gebeuren en met gevoelens van paniek en ontreddering.
In de maanden na het vinden van haar vader blijven beelden van die bewuste ochtend als nachtmerries terugkomen. De paniek is zo overweldigend dat ze overdag maar druk bezig blijft om zichzelf af te leiden. 's Nachts huilt ze in haar slaap.
UIteindelijk denkt ze "zo kom ik niet verder" en verzamelt al haar moed om hulp te zoeken. Ze hoopt met EMDR het trauma te verwerken en ruimte te maken om te kunnen rouwen.
En dat is gelijk ook de tip die ik hier wil geven. Als je maanden na het verlies van een dierbare het gevoel hebt dat je vastloopt, zoek dan hulp. Als je dat in je familie of vriendenkring kunt vinden, is dat helemaal prima. Ligt dat moeilijker voor je, zoek dan een therapeut die je kan helpen.
EMDR-therapie
We hebben welgeteld zeven sessies gehouden. Tijdens de eerste twee sessies heeft ze haar verhaal verteld. Pas in derde sessie zijn we begonnen met EMDR. We hebben daarna nog een tweede EMDR-sessie gedaan en dat was voldoende om die traumatische dag te kunnen verwerken. Ze begon weer goed te slapen. De keren erna hebben we gepraat en stap voor stap raakte ze minder overmand door de emoties.
Nadat alle verjaardagen zonder vader waren gehouden, kwam uiteindelijk ook kerst er aan. Ze zag er erg tegenop, met sombere gedachten en verwachtingen. Ook daar hebben we met een specifieke EMDR-techniek aan gewerkt, zodat ze kerst zou ingaan met de gedachte "ik kan het aan".
In onze laatste sessie vertelt ze dat het haar was meegevallen. Ze heeft tijdens het kerstdiner met familie haar vader zeker gemist, maar ze had het ook gezellig gehad.
Hoe verder
Natuurlijk gaat met EMDR het verdriet niet weg, maar de paniek en ontreddering wel. Therapie helpt om beter om te kunnen gaan met verlies en verdriet en een nieuw toekomstperspectief op te bouwen.
Tip 253 - fasen rouw
Tip 254 - Rouw is heel persoonlijk
Mijn tip: geef toe aan de moeheid, neem voldoende rust en probeer gezond te leven. Blijf dichtbij je eigen gevoel. Je energie zal weer toenemen, wanneer er een nieuw evenwicht is tussen wat is verloren en het leven wat doorgaat.
Tip 255 - Loslaten
Als je jezelf wilt gaan forceren iets los te laten kies je een moeilijke en niet succesvolle route. Het is namelijk de weg van wegdrukken of onderdrukken. Wat veel makkelijker is om datgene wat je los moet laten te verwerken. Het resultaat van verwerken is dat iets verdwijnt. Om iets los te kunnen laten, moet je het eerst vastpakken.

Tip 256 - Jong geleerd...
Vaak is het zo dat je dat juist tijdens je rouwproces tegenkomst. Mocht het er vroeger zijn? Mocht je verdrietig zijn om iets? Mocht je er over praten?
Gelukkig is het zo dat je dat alsnog kunt leren, mocht je dat niet van huis uit meegekregen hebben.
Tip 257 - Jong geleerd...
Vaak is het zo dat je dat juist tijdens je rouwproces tegenkomst. Mocht het er vroeger zijn? Mocht je verdrietig zijn om iets? Mocht je er over praten?
Gelukkig is het zo dat je dat alsnog kunt leren, mocht je dat niet van huis uit meegekregen hebben.
Tip 258 - "Opzij opzij opzij"
Tip 259 - De dood: praat erover niet eroverheen
"Ruim 1 op de 3 mensen praat nooit over de dood. Terwijl het juist waardevol is om samen bij de dood stil te staan, erover te praten en elkaar erbij te helpen. Het gesprek aangaan verbindt en verrijkt."
De reclames zijn op de tv te zien en de radio te horen. Een campagne die ik als verlies- en rouwtherapeut onderschrijf.
Wens je mooie gesprekken toe!
Tip 260 - houd je vaste structuur vast

Tip 261 - Troost
Volgens mij heeft troost niet als doel dat iemand zo snel mogelijk stopt met huilen of met verdrietig zijn. Ook al geven we vaak een zakdoek als iemand huilt of zeggen we "stil maar..."
Troost heeft meer te maken met het draaglijker maken van een bepaalde situatie. Dingen waar iemand troost uit kan halen kunnen heel verschillend zijn. Zoals een boek of gedicht, een muziekstuk, mooie herinneringen, de natuur. En soms is er gewoonweg geen troost, dan is het verlies te groot. Dan kan het juist heel fijn zijn om ondersteuning te zoeken bij een rouwbegeleider / rouwtherapeut om samen te ontdekken wat in het leven voor jou de moeite waard is, wat jou helpt om je verlies te dragen.
Tip 262 - Je kinderen ondersteunen in het rouwproces - rituelen
Houd tradities in ere, zoals ze waren voor jullie dierbare overleed. Gingen jullie op zondag altijd naar het bos, of aten jullie op zaterdag altijd soep met broodjes voor de tv. Blijf dat zoveel mogelijk doen.
Er verandert al zoveel voor je kind, vaste dingen geven juist in deze verdrietige tijd houvast en veiligheid, ook voor jezelf als ouder.
Tip 263 - Deel ervaringen en gevoelens van verlies
op je eigen manier, maar ook samen. Dat verbindt, waardoor je je verlies beter kan dragen.
Tip 264 - Jouw proces
Tip 265 - Wat wens je mij?

Tip 266 - Neem bewust een moment
Tip 267 - Ruimte en tijd
Tip 268 - Inzicht geeft rust
Tip 269 - Rouw verwerken?
Deze vraag is goed bedoeld. Alleen is het lastig om rouw 'te verwerken'.
Dit heeft te maken met het feit dat als je een dierbare verliest je af en aan verdriet kunt voelen.
Soms wat meer, soms wat minder en gaat het wat beter.
Maar iets verwerken klinkt alsof er een punt achter gezet wordt. En dat is moeilijk als je te maken hebt gekregen met iemand verliezen of op een andere manier verlies ervaren.
Wat je wel doet is dat je er de ene keer verdrietiger over kunt zijn dan de andere keer. Toch gaat t verlies van je dierbare niet over, het blijft bij je.
Maar je kan er waarschijnlijk het ene moment minder goed en het andere moment beter mee omgaan. Het verlies is iets wat je hebt meegemaakt en wordt vaak door de overlevende meegedragen, maar meestal niet verwerkt.
Tip 270 - Samen delen

Tip 271 - Familieetentje
Tip 272 - Boekentip: Intens leven en sterven
Tip 273 - boekentip: Als verdriet op bezoek komt.
Voor ouders én kinderen.
Tip 274 - Jouw tijd en tempo
Tip 275 - Jong ouderverlies
De impact verlies van een ouder op jonge leeftijd wordt vaak onderschat. Je pakt je leven immers op en gaat door. Hoe kan het dan dat het na zo lange tijd nog de kop op steekt?
Loop jij hier tegenaan? Blijf er niet mee lopen en zoek ondersteuning om te onderzoeken wat dat verlies op dit moment in je leven voor impact heeft.

Tip 276 - Rouw na verlies van werk
Tip 277 - Rouw en Puberteit
Laat als ouder je kind steeds weten dat het belangrijk voor je is. Hoewel de puber het liefste zelfstandig het rouwproces doorstaat is het belangrijk dat hij of zij weet waar hij terecht kan voor emotionele steun.
Tip 278 - Praten over verlies en gevoelens
Haal herinneringen op, laat het verdriet dat daarbij naar boven komt toe.
Spreek dagelijks over de dierbare die is gestorven, vermijd haar/zijn naam niet.
Tip 279 - Rouwen door liefde
Waar liefde is, is ook pijn. Als de pijn er niet zou zijn, dan zou er ook geen echte liefde zijn.
Bijvoorbeeld rouwen op een begravenis. Het verdriet komt voort uit de liefde die je voelde voor deze persoon.
De enige manier om geen pijn meer te hebben is om de liefde weg te halen. De vraag is of je dat wil?
Tip 280 - Opstarten na de vakantie
Aan de ene kant is het fijn om weer structuur te hebben, aan de andere kant vraagt het ook veel van ons. Kunnen we nog de tijd nemen om stil te staan bij ons verlies? Of bij mensen om ons heen die iemand verloren zijn? Laten we vooral aandacht blijven hebben voor elkaar.

Tip 281 - tips voor de omgeving die te maken hebben met asielzoekers
- Loop asielzoekers niet gewoon voorbij of benader hen niet met onverschilligheid, maar schenk ze een warme glimlach
- Vraag geinteresseerd naar hun achtergrond, naar hun familie en toon interesse voor hun leven.
- Denk eraan dat hun afgeslotenheid te maken kan hebben met het niet verstaan van de taal of met het gebukt gaan onder zoveel verliezen.
Tip 282 - Tips voor mensen uit de omgeving van iemand die rouwt
vraag (je af) wat ze willen zeggen tegen jou."
- Manu Keirse - rouwexpert
Om een gesprek met elkaar te hebben:
EO - gesprekskaartjes
Over dood, gemis en verder leven.
Tip 283 - rouw-project
Je kunt foto's, plaatjes, tekeningen, berichtjes enz. enz. toevoegen.
Gun jezelf de tijd voor dit project.
Tip 284 - Gids bij pijn en tegenslag
Als het leven toeslaat - een praktische gids bij pijn en tegenslag.
Er staan ook oefeningen in en een link naar gratis. luisteroefeningen.
Tip 285 - aanwezig zijn bij je eigen rouw
Als je in dit moment een hand op je hart en een andere hand op je buik legt en je je voorstelt dat er tussen beide handen een lijntje loopt. Doe dit 20 ademhalingen.
Op deze manier kom je weer dichter bij jezelf, bij wat er in jou gebeurt.

Tip 286 - Twee zussen die rouwen om hun moeder
Ze vonden het heel lastig om zelf het gesprek hierover aan te gaan. Gelukkig hadden ze zelf op tijd het besef dat ze naast het verlies van hun moeder ook niet nog elkaar wilden verliezen. Met begeleiding hebben ze elkaar terug gevonden, is er begrip over en weer, kunnen ze elkaar de ruimte geven om ieder op haar eigen manier te rouwen en ook de verbinding te vinden met elkaar op een manier die voor beiden fijn is.
Tip 287 - Losse eindjes afhechten
Tip 288 - Hoe heb je geleerd te rouwen?
Er is geen goed of fout al kan de ene manier wat meer ruimte geven dan de andere. Het is goed om oog te hebben voor de manier waarop jij geleerd hebt om te gaan met verdriet of verlies en om te ervaren of deze manier helpend is of niet voor het vormgeven van jouw rouwproces.
Tip 289 - Kerst gemis en andere feestdagen
Eigenlijk sinds het begin van december al. Je weet dat de feestdagen eraan komen, en dit zal de eerste keer zijn dat je die niet met je dierbare door kan brengen. De afgelopen tijd heb je de emoties ‘verdrietig’, ‘eenzaam’ en ‘moedeloos’ al een paar keer aangekruist.
‘Kom anders gezellig een wijntje doen,’ stelt een vriendin voor. Te diep in het glaasje kijken maakt de vrijdagavond misschien vrolijk, maar de zaterdag met kater nog somberder. ‘Laten we naar de sportschool gaan, alles er flink uitzweten,’ zegt een andere vriendin tegen je. Alleen de gedachte om tussen al die perfect afgetrainde lichamen te moeten lopen houd je tegen.
Negatieve emoties kunnen het leven flink overschaduwen. Toch is het goed om ze te omarmen in plaats van ze zo snel mogelijk te vervangen door positieve gevoelens. Zo maakt verdriet minder oppervlakkig, en helpt het ons inzien wat écht belangrijk is.
Boos, verdrietig of somber zijn. Het hoort bij het leven.
Tip 290 - Sterker worden van verdriet, kan dat?
Hoe kun je sterker worden van je verdriet?
Voel je pijn, en loop er niet voor weg. Als je dat doet, zal je de oorzaak van de pijn niet snel ontdekken, waardoor je het blijft voelen. Juist als je pijn omarmt vind je de kern van het probleem en kun je werken aan een oplossing.
Heb moed en realiseer je dat je ook slechte emoties mag voelen: die horen net zo goed bij het leven. Pas als je ook je negatieve gedachten kunt beheersen, kun je groter, beter, sterker en gelukkiger worden.
Advies bij verdriet?
Weet dat je niet alleen bent, er is een uitweg. De eerste stap is altijd het delen van je verhaal met een ander. Schaam je niet voor je verdriet en vraag om hulp. Waar je die hulp zoekt en wat voor jou het beste werkt, dat kan voor iedereen anders zijn. Je kunt net zoveel hebben aan de warme armen van een vriendin als aan een luisterend oor van een hulpverlener. Dat ligt aan wie je bent als persoon, wat je hebt meegemaakt, hoe sterk je je voelt en of je een stevig vangnet van vrienden of familie hebt. Maar de eerste stap die je moet zetten is altijd het delen van je problemen met een ander: het zoeken en accepteren van hulp.

Tip 291 - Vraag hulp
Tip 292 - Rouwsluiers
- Als ik iets kan doen, hoor ik het graag zeggen;
- Niets van je laten horen;
- Het onderwerp negeren;
- Invullen voor de ander wat hij of zij nodig heeft;
- Adviezen en oplossingen geven over hoe iemand moet rouwen;
- verdriet relativeren, zeggen dat het nu wel lang geleden is dat die persoon is overleden en je ook weer door moet;
- De stilte doden met allerlei vergelijkbare verhalen;
- Vergelijken van het verdriet van de rouwende met ander verdriet;
- Uitgebreid over je eigen verdriet gaan vertellen;
Wat is wel helpend:
luister naar de persoon in rouw, ben even stil en luister echt. Je mag zeggen dat je het moeilijk vindt en niet goed weet wat te zeggen. Dat is oprecht en helpend.
Tip 293 - Als een dierbare is overleden
Tip 294 - Houden van
Tip 295 - Bewandel je eigen weg
Heb je hier vragen over? Dan zou een rouwtherapeut jou kunnen helpen om je weg te vinden.

Tip 296 - Boekentip: Natriltijd
Natriltijd is geschreven door Riet Fiddelaers - Jaspers.
Tip 297 - Omgaan met gevoelens bij verlies
- Verdringen: weglopen voor je gevoelens;
- Verdrinken: je laten meeslepen door je gevoelens, erin verdrinken;
- Openstaan: openstaan voor je gevoelens, maar je er niet door laten meeslepen.
Het belangrijkste is dat je de achtergrond van deze gevoelens begrijpt en er bewust van bent om te voorkomen dat de gevoelens met je op de loop gaan. Het mooie is als je ze kunt verdragen en aankijken, zodat ze kunnen transformeren.
Tip 298 - Boekentip: Je mag me altijd bellen | 1001 dagen van rouw
Omdat je in je diepste wanhoop niet wilt bellen en niet kúnt bellen, omdat je slechts denkt: nee, het gaat niet! Zij moeten míj bellen!
Het duurde honderden dagen, maar uiteindelijk volgde er een periode waarin Karin terugveerde en haar levenslust hervond. Met dit boek wist ze een stem te geven aan haar vele lotgenoten in rouw.
Tip 299 - Omgaan met rouw en verlies
Laten we beginnen met een duidelijke punt: Er is absoluut niets verkeerds met het gevoel van verdriet dat jij nu ervaart. Het is compleet normaal om van streek te raken als iemand van wie je houd je heeft verlaten of is overleden. Je hebt vertrouwdheid en nabijheid opgebouwd met deze persoon. Misschien kent niemand je beter dan deze persoon en misschien ken jij hen het beste. Dat soort nabijheid is de oorzaak van het gevoel van verlies en het gevoel van verdriet. Het is heel natuurlijk hoe je je voelt, er is niets verkeerds aan om je zo te voelen en het is niet nodig om in therapie te gaan omdat je verlies en verdriet voelt.
Een totale acceptatie van je verlies is de basis voor wat daarna gebeurt met je emotionele heling. Ik ben nu niet daar met jou maar ik zal mijn best doen om je te begeleiden door dit proces gebaseerd op mijn ervaring van 25 jaar als hulpverlener.
Als het voor jou moeilijk is om te begrijpen dat het geheel normaal is om je zo te voelen zoals je voelt, stel je voor hoe de wereld zal zijn als niemand verlies ervaart of verdriet voelt. Stel je voor mensen gaan dood maar niemand boeit dat, zou dat niet een wereld zijn van psychopaten, sociopaten en gekke mensen?
Dus wanneer je totale acceptatie bereikt van hoe je je voelt en wat je voelt in je borstkas en in je keel, dan kun je ook bemerken dat verdriet in golven komt, het komt en het gaat. Het wordt als het ware getriggerd door objecten, mensen of herinneringen. Wanneer het getriggerd wordt is dat het moment dat de volgende golf van verdriet komt.
Het onderdrukken, oordelen, ontkennen, negeren of proberen ervan te komen zal niet helpen, zoals je misschien zelf al hebt gemerkt. Onderdrukken zal jou alleen nog meer uitputten. Wat helpt is om het te voelen en gaan met de golven die komen. Het is vaak een trigger in de buitenwereld die een keten van gedachten en emoties op gang brengt. Het is als het ware de energie die door je heen gaat, geef toestemming aan deze energie om door jou heen te gaan. Het is heel normaal, je moet nog wennen aan het idee van separatie en scheiding met de ander. Hoe meer tijd je samen hebt doorgebracht hoe meer je een eenheid werd met de ander en het voelt alsof een deel van jou is weggerukt en een open wond heeft achtergelaten. Neem de tijd om te genezen en te helen hiervan. We maken dit allemaal mee in een bepaalde fase in ons leven. Het is alsof dit onderdeel is van het pakket van het leven op het planeet aarde. Het pakket bestaat uit twee polariteiten nabijheid en intimiteit aan de ene kant en scheiding en verlies aan de andere kant. Vaak is de meest heftige periode in de eerste paar weken en de maanden die daarop volgen. Daarna neemt de heftigheid geleidelijk af. Het is een natuurlijk proces ongeacht wat je probeert of niet probeert, ongeacht of je een pil neemt of niet neemt, ongeacht of je counseling hebt of niet. Als je dat proces probeert te versnellen dan is dat een vorm van onderdrukking wat het eigenlijk verlengt.
Als het niet (een klein beetje) minder wordt met elke maand dan is er niet sprake van een natuurlijk proces van loslaten maar dan is er sprake van ego gerelateerd zelf veroorzaakt lijden. In dit geval spreken we van een langdurig verdriet of rouwproces. Het klinkt heftig want wie doet dat nu met zichzelf? Natuurlijk doet niemand dit bewust of met opzet.
Over het algemeen kun je zeggen dat alles wat langer duurt dan 4 maanden om op een natuurlijke manier te rouwen betekent dat je andere problemen hebt dan alleen verlies.
Informatie over langdurig rouw wordt volgende keer vervolgd.
Tip 300 - Teleurgesteld in je omgeving
Rouw of verlies staat niet op zichzelf maar verandert ook relaties en verbindingen. Bijvoorbeeld doordat jouw behoeftes zijn veranderd. De een zal hier gemakkelijker in mee kunnen bewegen, de ander minder. Probeer of het lukt om de ander te vertellen wat je nodig hebt of wat je behoefte is. Soms lukt het dan om de verbinding te behouden. Helaas is het ook zo dat je soms moet accepteren dat relaties verloren gaan. Hoe verdrietig dat ook is.

Tip 301 - Nieuw verlies rakelt oude verliezen op
Kijk of je ze nog uit elkaar kunt halen. Of de emoties niet door elkaar gaan lopen en je overspoeld wordt maar niet duidelijk is waardoor.
Tip 302 - rouwen kent geen blauwdruk
Maar iedereen rouwt op zijn eigen tempo en op zijn eigen wijze.
Door die zelfacceptatie toe te passen, kan je op jou eigen manier omgaan met rouw. Dat gaat je helpen om er uiteindelijk doorheen te komen.
Tip 303 - Boek: Professioneel begeleiden bij verlies
De schrijvers zijn: Jakob van Wielink, Leo Wilhelm en Denise van Geelen-Merks
Tip 304 - Langer dan een jaar in rouw?
Je bent niet de enige. Een op de tien mensen heeft na een jaar nog steeds erge rouwklachten, zoals somberheid, slapeloosheid, piekeren en concentratieproblemen. Ook hebben ze moeite om voor zichzelf en anderen te zorgen.
Misschien mijd je contact met mensen die je aan je overleden geliefde herinneren. Of heb je last van gevoelens van schuld. Misschien verlang je zo sterk naar de dierbare, dat je eigen leven hier op aarde als zinloos voelt.
Als je jezelf in een of meer symptomen herkent dan is het belangrijk dat je hulp zoek. In deze situatie is 'de tijd ervoor nemen' niet de oplossing. Praat erover met je huisarts en zoek hulp bij je rouw. Een effectieve methode voor traumaverwerking is EMDR-therapie. In mijn praktijk komen cliënten zes tot tien sessies, waarbij ik naast EMDR soms ook hypnotherapie inzet.
Tip 305 - Neem af en toe een pauze
Tip 306 - Geef aan wat belangrijk voor je is.
Tip 307 - Delen van verdriet
Samen het verlies erkennen, ieder vanuit zijn eigen rol of betekenis, kan helpen in het proces van het verlies. Het kan juist als steunend en helpend worden ervaren wanneer je het samen kan bespreken met elkaar. Op die manier worden de herinneringen aan de overledene, levend gehouden.
Tip 308 - Manu Keirse, zijn metafoor voor rouw
Prachtige metafoor, ik geef hem vaak door aan mijn clienten.
Voeg zelf een tip toe

- ✓ 300+ therapeuten
- ✓ Snel een afspraak
- ✓ Ook online therapie
Bij de meeste therapeuten op deze site kun je ook terecht voor online therapie.
In het profiel van de therapeut staat dit dan aangegeven.
Open, puur, warm, veilig, eerlijk, kundig
Daphne | Dordrecht | 26 mei 2023:
Lia is een open en toegankelijk persoon
Yvette | Hilversum | 24 mei 2023:
Bij Dorien voel je je gelijk op je gemak
Coaching Roermond
30 mei 2023:
Therapie 's-Gravenzande - Westland
30 mei 2023:
Therapie Nijmegen
| Disclaimer | Privacy verklaring | Reviews | Login | Aansluiten