Rouw en Rouwverwerking

Rouwen is een ervaring die bijna iedereen wel meemaakt in zijn of haar leven. De manieren van rouwen en verwerken kunnen heel erg verschillend zijn. Er bestaan verschillen tussen de manieren van rouwen van bepaalde culturen, maar ook grote verschillen tussen individuele mensen binnen een cultuur.

Rouwen is echt een zoektocht naar de manier van verwerken die past bij wie jij bent. Vanzelfsprekend eigenlijk, want tal van individuele factoren spelen een rol. Wie was de overledene, wat voor band had je daarmee, hoe is hij of zij overleden, heb je al eerder dierbaren verloren, wat speelt er verder in je leven?

De Zwitserse psychiater Elisabeth Kübler-Ross heeft veel gewerkt met stervenden en rouwenden en daar uitgebreid over geschreven. Zij zag rouwen als een proces van fasen: ontkenning ~ protest/boosheid ~ depressie ~ aanvaarding.

Daar valt ook best iets voor te zeggen, maar in de praktijk begonnen sommigen te merken dat die fases niet altijd liepen zoals verwacht. Mensen raakten in de war als ze naar hun gevoel terugvielen in een fase waarvan ze dachten dat ze die al achter de rug hadden.

Ik heb zelf meer affiniteit met het model van de Amerikaanse rouwdeskundige J. William Worden. Die ziet het rouwproces meer als een proces van een viertal ‘taken’, waar je iedere keer een stukje aan werkt. Ik ga die vier taken kort beschrijven.

Wat is rouw eigenlijk?

Maar eerst wat aandacht voor de vraag: wat is rouw eigenlijk? Voor een deel ligt het antwoord voor de hand, treuren om het verlies van een dierbare.

Maar de ervaring van rouw heeft vele elementen. Je merkt eigenlijk altijd lichamelijke stress (in je maag, borst of keel, benauwdheid, vermoeidheid, slecht slapen, teveel of te weinig eten) je bent intensief bezig met beelden van de overledene, herinneringen.

Je merkt dat je niet gewoon kunt functioneren zoals je gewend bent. Verder kun je heel veel emoties, gevoelens, gedachten merken: verdriet, shock, boosheid, ongeloof, verwarring, hulpeloosheid, schuld, zelfverwijt, angst, eenzaamheid, uitputting, verlangen, gevoelloosheid.

Naast deze ‘negatieve’ emoties – emoties die we eigenlijk liever niet voelen – kunnen er ook positieve emoties zijn: liefde, dankbaarheid, opluchting.

Nu dan de beschrijving van de vier taken.

Taak 1 – Het aanvaarden van de realiteit van het verlies

Als er een dierbare overleden is, zijn er altijd momenten van ongeloof, ontkenning. Dat is logisch in zekere zin, onze geest kan die klap niet in een keer aan. Dat ongeloof kan sterker spelen als een overlijden totaal onverwacht komt. Het kan goed zijn om jezelf de tijd te gunnen.

Ik herinner me hoe lang ik zelf na het onverwachte overlijden van mijn moeder nog de impuls heb gehad: ‘even mamma bellen’. Aan de andere kant is het belangrijk dat je in gaat zien dat er echt een ‘grens’ overschreden is, en dat het contact zoals je dat gewend was onmogelijk is geworden.

Taak 2 – Het voelen, verwerken van de pijn en het verdriet.

Het is meestal onvermijdelijk dat we bij het verlies van een dierbare, geliefde pijn voelen. Die pijn is voor een deel het verlenen van ‘waarde’. De intensiteit van de pijn geeft aan hoeveel de overleden voor je betekend heeft en nog steeds betekent. Soms kan die pijn of het verdriet ook relatief mild zijn, bijvoorbeeld als iemand na een lang en mooi leven rustig overlijdt.

De pijn die we voelen is deels emotioneel, deels lichamelijk. Dat kan erg zwaar zijn, maar toch is het belangrijk om contact te hebben met die pijn. Als je die pijn erg buiten beeld houdt, door die niet te willen voelen, is dat voor de verwerking van rouw niet zo gunstig. Juist het ervaren van de pijn kan je helpen om die ook weer los te laten, zodat je die niet de rest van je leven mee hoeft te dragen.

Taak 3 – Je aanpassen aan een leven zonder de overledene

Na een overlijden van iemand die je gekend hebt, veranderen er dingen. Hoe intiemer de relatie was, hoe vaker je elkaar zag, des te groter zijn de veranderingen in je leven. Als de overledene je partner was of je beste vriend(in), verandert er echt heel veel in je leven.

Soms besef je pas alles wat iemand voor je betekend heeft als diegene er niet meer is. Vaak is het belangrijk iets in jezelf aan te passen, je zelfbeeld, je eigenwaarde: wie ben ik nu, zonder … ?

Het kan ook belangrijk zijn om een overlijden een zekere betekenis toe te kennen, en ook weer eens over je eigen beelden en overtuigingen te denken: wat betekent het leven voor mij, wat vind ik eigenlijk echt belangrijk?

Taak 4 – De overledene een plaats geven in je leven die je in staat stelt verbinding te blijven voelen, maar ook de draad van je leven weer op te pakken

Met deze taak ga je op zoek naar een ‘plek’ voor de overledene in jezelf, die je in staat stelt om verbinding te blijven voelen, maar die ook ruimte geeft om verder te gaan met je leven. Open te staan voor nieuwe contacten, dingen die plezier geven.

Zoals gezegd dit is geen model waar je in vier fasen doorheen gaat. Je kunt op verschillende momenten aan verschillende taken werken, soms ook aan meerdere taken tegelijk.

Ik wens iedereen die door dit proces gaat sterkte. Hoe zwaar het ook kan zijn, het is wel een proces waar je doorheen kunt komen.

Mark Hoos